Ana Sayfa
Gündem
Politika
Ekonomi
Dünya
Aktüel
Spor
Yazarlar
Televizyon
Sağlık
Bugünkü Yeni Şafak
657'liler Ailesi
Bilişim
Çalışanın Sesi
Diziler
Düşünce Gündemi
İzdüşüm
Kültür-Sanat
Nar-ı Beyza
Okur Sözcüsü
Röportaj
Sinema
Yemek
Zamanda Yolculuk
Bize Yazın
Abone Formu
Temsilcilikler
Reklam
Künye
Arşiv

Yeni Şafak'ta Ara

	YÖNETEN: Abdullah MURADOĞLU

Atatürk'ün İş Bankası'ndaki hisseleriyle ilgili tartışmanın yanısıra CHP'nin mal varlığı da polemik konusu oldu. 1951'de CHP'nin mal varlığı Hazine'ye devredildi

Türk Dil Kurumu ile Türk Tarih Kurumu'nu CHP ile karşı karşıya getiren Atatürk'ün İş Bankası'ndaki hisseleriydi. Atatürk'ün vasiyeti gereği CHP, her yıl Atatürk'ün nakit ve hisselerinden elde edilen nemayı yarı yarıya bu iki kuruma paylaştıracaktı. İş Bankası Atatürk'ün talimatıyla Celal Bayar tarafından kuruldu. Bayar, ilk genel müdürdü. Banka, devlet desteğiyle büyüdü. 1 milyon lira sermaye ile kurulan bankanın ilk 250 bin lirasını Atatürk verdi. Bu 250 bin lira, Hintli Müslümanların Milli Mücadele sırasında gönderdikleri 500 bin liradan arta kalandı. Paranın diğer kısmı Milli Mücadele'de harcandı. Atatürk'ün hisseleri, uluslararası İslami dayanışmanın gereği olarak Hintli Müslümanların gönderdiği parayla alındı. İş Bankası eski Yönetim Kurulu üyesi CHP'li Cezmi Kartay anılarında Hindistan'dan gelen paranın yanı sıra Mısır Hidivi Abbas Hilmi'nin Türk uyrukluğuna geçmesi nedeniyle CHP'ye bağışladığı 900 bin lira ile, Atatürk'e özel idareler, belediyeler ve şahıslar tarafından armağan edilen taşınmazların da CHP'ye geçtiğini aktarır.

ÖZEL KANUN ÇIKARILDI

1927'de yaptığı açıklamada Atatürk kendisine yapılan bütün bağışları CHP'ye devredeceğini söyler. Atatürk, "Ben Cumhuriyet Halk Fırkası'nın Genel Başkanıyım, CHF Anadolu'ya ayak bastığım andan itibaren benimle çalışan Anadolu Rumeli Müdafaa-ı Hukuk Cemiyeti'nden doğmuştur. Bu teşekküle tarihen bağlıyım" diyordu. Anadolu Ajansı açıklamayı "Ulvi bir feragat: Gazi, bütün emlakini Fırkaya veriyor" başlığıyla duyurdu. Atatürk 1933'te mal varlığını özel bir kanunla CHP'ye bağışladı. Atatürk mal varlığını inkılabın derinleşip kökleşmesinde ve milli gidişin ileri hamlelerle kuvvetlendirilmesinde tayin buyuracakları kayıtlar altında tasarruf edilmek üzere CHP'ye vasiyet yoluyla bırakıyordu. Atatürk, ölümünden önce de İş Bankası'ndaki nakit ve hisse senetlerinin yönetimini de CHP'ye bıraktı.

İSMET PAŞA'YA MAAŞ BAĞLAMIŞ

Atatürk'ün vefatıyla İş Bankası'ndaki nakit parası ve hisselerin yönetimi CHP'ye geçti. CHP, bu hisselerin çıplak mülkiyetine sahip olurken, nakit ve hisselerin nemalandırılması görevi İş Bankası'na aitti. Vasiyette TDK ve TTK'ın dışında, yaşadıkları sürece manevi çocuklarına her ay para verilecekti. İsmet İnönü'nün çocuklarına da yüksek tahsilleri sağlanacaktı. Atatürk vefat ettiğinde İş Bankası'nda biriken nakit parası 1.5 milyon liraya yakındı. Hisse senetleri bu meblağın dışında. Atatürk'ün hesabından 1927-1937 tarihleri arasında İsmet İnönü'ye her ay 1000-3000 lira arasında para verilmişti. İnönü'ye ayrıca Atatürk'ün diğer hesaplarından da para ödenmişti. Buna göre 1924'ten 1938'e kadar İnönü'ye 365 bin lira ödenmiş. İş Bankası'ndan CHP'ye, Halk Evleri'ne bağışlar ve krediler de açılmıştı.

İŞ BANKASI-BASIN İLİŞKİSİ

İş Bankası'nın dönemin basın kuruluşlarıyla ilişkisi de tartışıldı. Bankanın idare meclisi reisi Hakimiyeti Milliye gazetesinin sahibi ve Siirt Milletvekili Mahmut Soydan'dı. CHP'yle bağı olan Burhan Cahit Morkaya'nın sahibi olduğu Karagöz gazetesi de, bankanın iştiraklerindendi. Banka, CHP'nin şifahi talimatıyla gazetenin yüz hissesinden altmışını parti adına almıştı. Burhan Cahit, 1926'da İstanbul'da Milliyet gazetesini kurdu. Mahmut Soydan gazetenin başyazarıydı. İş Bankası 1928'de Milliyet'in yüzde 20'sini satın alarak destek verdi. Banka, gazeteye mali yardımların yanı sıra şubelerinde de Milliyet'e abone bulmakla görevli memurlar bulundurdu. Bu yardımlara ilan ve reklam desteği ile düşük faizli kredileri eklenebilir. Milliyet 1935'de kapandığında bankaya borcu 150 bin lira idi. Matbaasını Tan gazetesine kiraya veren Mahmut Soydan yeni bir şirket kurdu. İş Bankası İdare Meclisi Reisi olan Soydan'a 350 bin liralık kredi açıldı. Soydan'ın borcu 500 bin liraya çıktı. Soydan, Milliyet'in matbaasını yeni şirkete 325 bin liraya sattı. Yeni şirketin yarı hisselerini de İş Bankası'nın iştiraklerine sattı. Buradan elde ettiği para 175 bin liraydı. İş Bankası'na olan borcunu ödemiş oluyordu. Elinde kalan hisselerden ise 35 bin lira kazandı. Kısa bir süre sonra yeni şirketin de zarar ettiği gerekçesiyle tasfiyesi gündeme geldi.

ÇÖLAŞAN'IN DEDESİ CHP'Yİ MEYHANECİLİKLE SUÇLADI

DP İktidara geldikten sonra devlet tarafından CHP'ye geçen malların ve bu arada Halk Evleri'nin devlete geri verilmesini gündeme getirdi. 1951'de hazırlanan bir kanun tasarısı sert polemiklere yol açtı. 1921'de Atatürk'ün Adalet Bakanı, İstiklal Mahkemesi eski Başkanı ve CHP eski milletvekili, DP Milletvekili Refik Şevket İnce, mevzuatın siyasi partilerin ticaret yapmalarını yasaklamasına karşın CHP'nin Halk Evleri de dahil olmak üzere taşınmayan mallarını ticarethane gibi işletip fırıncılık, kahvecilik, fabrikatörlük, hatta meyhanecilik yaptığını ileri sürdü. Maliye Bakanı Hasan Polatkan'ın TBMM'de yaptığı açıklamaya göre ise 1932'den 1950'ye kadar devlet bütçesinden, Özel İdare'den, belediyelerden, köy bütçelerinden ve İktisadi Devlet Teşekkülleri'nden 48 milyon 679 bin lira ödenmiş. CHP'ye de örtülü ödenekten 10 milyon, bankalardan 1.5 milyon, çeşitli gelirlerden 5 milyon olmak üzere 18 milyon lira verilmiş. İddialara göre bu paranın 5 milyon 773 bin 229 lirası CHP'nin zimmetindeydi. Ayrıca CHP'nin elinde 871 bina, 363 parça arsa vardı. Toplam 1234 parça taşınmaz mala sahipti. Bakanın iddialarına göre, taşınmayan mallar, bina ve arazi vergilerinin az ödenmesi için değerleri eksik gösterilmiş, tapuya bu şekilde yazdırılmıştı. Bunların tapu değerleri ise 3 milyon 672 bin 127 liraydı. Günlerce süren polemiklerin ardından CHP'ye ait malların devlete geri verilmesiyle ilgili tasarı TBMM'de kabul edildi. CHP'nin sahip olduğu menkul ve gayrı menkul mallar, para ve haklar vesair kıymetler Hazine'ye intikal ettiriliyordu. CHP, 27 Mayıs 1960'daki darbeden sonra teştkil edilen Anayasa Mahkemesi'ne başvurdu. Mahkeme 1963'te mal varlığını CHP'ye iade etti.

Atatürk'ün tabakası

1951'de CHP'nin mal varlığı Hazine'ye geçince işadamı Habip Edip Törehan, İsmet İnönü'ye mektup yazıp Atatürk'e hediye ettiği altın sigara tabakasının akibetini sordu, kulağına bazı fısıltılar gelmişti. İnönü, CHP'den bir yetkiliyi çağırdı. Yetkili, tabakanın çekmecesinde olduğunu söyledi. Ancak tabaka kayıptı.Yetkili sıkıştırılınca tabaka bulunup Atatürk'e ait müzeye verildi.

NECİP FAZIL MÜFETTİŞTİ

İŞ Bankası'nda çalışan ünlüler arasında Necip Fazıl, Ahmet Muhip Dranas, Ümit Yaşar Oğuzcan, Munis Faik Ozansoy gibi şairlerin yanısıra Yaşar Doğu, Yaşar Erkan ve Çoban Mehmet gibi güreşçiler de var. Necip Fazıl 1929-1938 arasında muhasebecilik ve müfettişlik yaptı

DEMİRELCİLERDEN BANKACI CHP'LİLERE SUÇLAMA

İş Bankası- siyaset ilişkileri çok partili dönemde de devam etti. Celal Bayar Cumhurbaşkanı idi.

Bu kez suçlayan taraf, CHP'lilerdi. 1957'de CHP İstanbul İl Başkanı olan Prof. Şemsettin Günaltay iktisadi devlet teşekküllerinin ve bankaların imkanlarını parti menfaatine kullanmanın en büyük cinayet olduğunu ve yapanların şimdiden mesul olduklarını söyleyince iş karıştı. İş Bankası'nın DP'li Genel Müdürü Üzeyir Avunduk, "CHP'nin zaman-ı idaresinde kolaylıkla irtikap edilen bu cinayetin halen devam etmekte olduğu zehabına kapılarak, Günaltay'ın böyle konuştuğunu tahmin ediyorum" dedi.

PAŞALAR DA EL KOYDU

İş Bankası-CHP ilişkileri,1973 seçimlerinde AP'liler tarafından polemik konusu yapıldı. Buna göre bankanın CHP'li yönetim kurulu üyeleri Cahit Kayra ve Turan Güneş, kendilerine tahsis edilen otomobilleri siyasi etkinliklerde kullanmışlardı. Kayra ve Güneş CHP adına yönetiminde olduklarını otomobillerin hem görevleri hem kişisel ihtiyaçlar için tahsis edildiğini söylediler. Bu konuda sınırlayıcı hüküm yoktu, Banka yönetiminde bulunan AP'liler de aynı şekilde yararlanmışlardı. 12 Eylül döneminde CHP de kapatıldı. Mal varlığı ikinci kez Hazine'ye devredildi. Atatürk'ün İş Bankası'ndaki hisselerinin yönetimi önce Devlet Başkanlığı'na, sonra Cumhurbaşkanlığı'na geçti. 1990'larda CHP, mahkeme kararıyla mal varlığını geri aldı.

İş bankasında 'Mutad Zevat'

Bankanın yöneticileri Atatürk'ün ölümüne kadar, başta Kılıç Ali olmak üzere, genellikle "Mutad Zevat" diye anılan isimlerden teşkil edildi. Bankanın idari yapısı İsmet Paşa'nın Cumhurbaşkanlığı zamanında değişti. İsmet Paşa, CHP Tüzüğü'ne eklediği bir madde ile partili milletvekillerinin kamu iktisadi teşekküllerin yanısıra İş Bankası'nda da yönetici olamayacakları şartı getirdi. Bu önlem, kulislerde ayyuka çıkan "siyaseti ticaret alet ediyorlar" şeklindeki şikayetlerin önüne geçmek için alınmıştı. İş Bankası-siyasetçi ilişkisiyle ilgili söylentilerin haddi hesabı yoktu. Öte yandan İş Bankası'nda Milli Şef dönemi de başlamış bulunuyordu. Bunun ilk işareti önceden kalan banka yönetiminin değiştirilmesiydi.