Müteferrika Matbaası’ndan sonra kurulan, kültür dünyamızda önemli yer edinen Üsküdar Matbaası’nın 220. yılı anısına sergi açıldı. Üsküdar Belediyesi arşivi, koleksiyoner ve sahaflardan toplanan matbaanın eserleri, ziyaretçilerini tarihte ufak bir gezintiye çıkarıyor.
Üsküdar Belediyesi, Üsküdar Sahaflar Derneği ve Vakıf Katılım iş birliğiyle “220. Yılında Üsküdar Matbaası” sergisi Mimar Sinan Galerisi’nde açıldı. Üsküdar Sahaflar Çarşısı, açılışının birinci yılında düzenlediği sergiyle, matbaacılık tarihimizin önemli eserlerini bir arada görme şansı sunuyor. 29 Ocak’a kadar açık kalacak sergi, Üsküdar Matbaası’nın kuruluşunun 220. yılına ithaf edildi. 1727 tarihli Müteferrika Matbaası’ndan sonra kurulan ve Anadolu Yakasında yayım yapan ilk matbaa özelliği taşıyan Üsküdar Matbaası’nın en önemli özelliği, baskı kitapları konuları ve maliyeti açısından halk geneline yayması olarak kabul ediliyor.
1797’de önce Hasköy’de, 1802’den sonra ise Selimiye Kışlası civarında faaliyetlerini sürdüren matbaa, ilk kitabını 1803’te yayınladı. Matbaanın ilk eseri, Nizam-ı Cedid’le ilgili 3. Selim’in yenilik hareketlerini tanıtan, Seyyid Mustafa’nın kaleme aldığı Fransızca bir risale olan “Diatribe”, günümüzde Fransa’da sergileniyor. Sergilenen en önemli ve pahalı eser ise Üsküdar Atlası olarak bilinen Cedîd Atlas Tercümesi. Dünya çapında da talep gören bu kitabın tıpkıbasımını, Üsküdar Belediyesi 2021’de yayımladı.
İLK DİNİ KİTAP İLK ATLAS BASILDI
Küratörlüğünü Erkan Doğanay’ın yaptığı serginin eserleri Osmanlı Türk modernleşmesinin örneklerine de yer veriyor. Üsküdar Sahaflar Derneği Başkanı Bahtiyar İstekli sergi için, “Üsküdar’ın tarihine katkıda bulunalım düşüncesiyle hareket ettik. Sahaflar olarak Üsküdar matbaasının kitaplarını zaman zaman alıp satıyoruz, matbaaya karşı vefa borcumuzu ödemek istedik” yorumunu yaptı. Matbaada 81 kitap basıldığını söyleyen İstekli, sergilenen eserlerin büyük çoğunluğunun Üsküdar Belediyesi arşivinden alındığını belirtti.
Sergiyle matbaanın sadece bastığı eserler değil, o dönem hayata geçirdiği cilde tuğra basma gibi teknik başarıları da ziyaretçilere aktarılıyor. Matbaa sayesinde ilk dini kitap, ilk atlas, ilk tıp kitabı, ilk harekeli kitap, ilk tuğralı kitap cildi gibi yenilikler hayatımıza girdi. Mesela, Mütercim Asım’ın 1815 tarihli Kâmus el-Okyanus isimli eserinin cildinde yer alan, Hattat Mustafa Rakım Efendi tarafından Sultan 2. Mahmud için “adlî” ibaresiyle yazılan tuğra sayesinde, ilk tuğralı cildimiz bu matbaada basıldı.
SERGİLENEMEYEN ESERLER KİTAPTA ANLATILDI
Sergideki 61 eser Üsküdar Belediyesi koleksiyonundan, diğerleri ise Ruyan Soydan, Danyal Şenburç, Nizar Ahmed, Süleyman Aydemir, Haluk Berk, Şehmus Kaya, Mevlüt Ceylan, Eraslan Güzel, Nihat Yalçın gibi koleksiyoner ve sahaflardan temin edildi. Bunlardan “İmtihânü’l Mühendisîn”, “Telhîsü’l-Eşkâl” ve “Terceme-i Usûl-i Hendese”nin baskıları, hiçbir yerde bulunamadı. Ankara Milli Kütüphanesi, Beyazıt Yazma Eserler Kütüphanesi ve Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi’nde olup da sergilenemeyen eserlerin fotoğrafları ise sergi için hazırlanan kitapta kullanıldı.
Matbaanın tarihçesini anlatan “220. yılında Üsküdar Matbaası” eseri, açılışa gelenlere takdim edildi. Eserin içeriğinde, basılan ilk dini kitap olan Birgivi Risalesi’ni Prof. Dr. Ali Birinci, Cedîd Atlas Tercümesini Dr. Bekir Cantemir kaleme alırken, matbaada basılan ilk fıkıh kitabı Net’îcetü’l Fetâvâ’yı ise Prof. Dr. Asım Cüneyd Köksal yazdı. Matbaanın önemli isimlerinin de anlatıldığı eserde, metinler görsellerle destekleniyor. 17 yazının bulunduğu kitabın ilerleyen sayfalarında Osmanlı Dönemi matbaacılığı, Üsküdar Matbaası ve yayınları hakkında yazılan makaleler, matbaanın tarihçesini daha anlaşılır kılıyor.
