Rauf Yektâ Bey’i nasıl harcadık !

Osmanlı/Türk mûsikîsine dâir bir “mûsikîbilimi”nden bahsedilecekse eğer, bunun kurucusunun da Rauf Yektâ Bey olduğunu ifade etmek gerekir. 1871 ile 1935 yılları arasında yaşamış olan Rauf Yektâ Bey, darmadağınık bir vaziyette kendisine ulaşmış olan Osmanlı/Türk mûsikîsi birikimini derleyip toparlamaya çalışmış bir şahsiyettir dersek, gerçeğe aykırı bir şey de söylemiş olmayız.

Rauf Yektâ Bey’in ciddî bir mûsikî eğitimi aldığı kesin. 16 yaşından itibaren önce Galata Mevlevîhânesi şeyhi Ataullah Efendi’den daha sonra da Yenikapı Mevlevîhânesi Şeyhi Celâleddin Efendi’den nazariyat öğrendi, Zekâi Dede ve Bolahenk Nuri bey’in talebesi oldu. İşe Mevlevîlik tarikatı üzerinden başlaması mühim bir hadise. O dönem İstanbulu’nun “âsitâne”si, iki büyük mevlevîhânesinin şeyhlerinden nazariyat öğrenmesi onun nasıl bir terbiye ve edeb ile yetiştiğini ortaya koymaktadır. Gerçi cumhuriyete kadar İstanbul’da mûsikînin en iyi öğrenilebileceği yerlerin mevlevîhâneler olduğunu söyleyebiliriz. Zekâi Dede’nin de rahle-i tedrîsinden geçmiş olması, Rauf Yektâ Bey’in mevlevî âdab ve erkânına göre yetiştiğinin bir başka göstergesidir.

Rauf Yektâ Bey, Osmanlı’dan cumhuriyete geçişte mûsikîmizin cumhuriyet dönemine intikâlinde büyük bir rol oynamıştır. Sahib olduğu geniş ve zengin arşiv ve kütübhâne, onun mûsikî kültürümüz üzerinde ne kadar titiz ve ihtimamla çalıştığını ortaya koymaktadır. Bu zengin arşiv ve kütübhâne maalesef iyi değerlendirilemedi ve öyle hebâ olup gitti. Yılmaz Öztuna, Rauf Yekta’nın kütübhânesinden bahsederken şunları söylemektedir: “Çok değerli kütübhânesini kırk yıldır devlet, çeşitli teşebbüslere rağmen satın alamadı. Kütübhâne şimdi torunu Yavuz Yektay’dadır ve bir kısmı, yıllardan beri, İsmail Baha Sürelsan’da emâneten bulunmaktadır. Epey yazma ve pek çok nota vardır. Yeryüzünde tek nüsha olanlar da mevcuttur; Osman Dede’nin Rabt-ı Ta’birat’ı ve Kantemiroğlu mecmuasının ilaveli şekli olan Kevserî’nin Mecmu’â’ sı böyledir (ilkinin bir kopyası Arel Kütübhanesi’ndedir). Abdülkâdir Merâğî’nin kendi el yazısı ile olan Makâsîdu’l–Elhân’ın padişah nüshası da bu kütübhanededir ki son yıllarda Londra’ya kaçırılıp satılmıştır.”

İbnu’l-Emin Mahmud Kemal İnal da 1958 yılında Mûsikî Mecmuâsı’nda yayınlanan bir yazısında Rauf Yektâ kütübhânesi hakkında şu önemli sözleri sarfetmiştir: “Türk Mûsikîsi’nin kaynaklarını bir araya toplayan vesikalar hazînesi hiç çekinmeden söyleyebiliriz ki, büyük bilgin, merhum Rauf Yektâ’nın Beylerbeyi sırtlarında bulunan köşkündeki kütübhânesindedir. Merhumun bütün ömrü boyunca büyük bir merak ve taharrî netîcesinde meydana getirdiği bu değerli kütübhâneyi muhterem ailesinin lütufkâr müsaadeleriyle ziyaret saadetine nâil oldum. Kütübhâneyi bir mûsikî kâ’besi gibi âdetâ tavaf ettim. Büyük Türk şâir ve mutasavvıfı Mevlânâ’nın “Bişnev ez ney” hitâbı odanın her tarafında, Boğaziçi’nin serin rüzgârlariyle beraber uçuşuyordu. Nâyî Osman Dede’nin, Itrî’nin, Dede’nin muazzez ruhları bir semâ’hâne ruhâniyetini alan bu odada ilâhî bir “mukâbele”de idiler. Safiyüddin Abdül-Mü’min ve Meragalı Abdülkâdir gibi, mûsikî nazariyatına ait bir çok eserler bırakan ve tarihin karanlıkları içine nağmeleri ile beraber karışan büyük üstadların bize kadar kısmen gelebilen mirasları bu kütübhânenin raflarında sıralanmıştı. Notalar, kitaplar, mûsikî âletleri bu odanın içinde bir konser salonuna yerleştirilmiş gibi intizam içinde idi; kulakla duyulmayan yalnız gözle görünen, ruhla içilen bir mûsikî ziyafetinde bir ilâhî fasıl dinliyor gibi idim.

Hayatı boyunca süren mûsikî münâkaşalarının istinad noktaları ve kullandığı ilim ordusunun ilim askerleri kitab cildleri arasından bakıyor gibi idiler. Binbir emekle toplanan bu eserler arasında neler yoktu?

Kütübhânenin birinci kısmını matbû kitaplar teşkil ediyordu. Bu kitapların çoğu mûsikîmize aid olup bugün nüshaları kalmamış, (epusie) nâdir eserlerden idi. Kütübhânenin asıl ehemmiyet ve değerini el yazması kitaplar teşkil ediyordu; bu nefis el yazmalarını mukaddes bir emânet gibi huşû ile birer birer ziyaret ettim.”

Bir Osmanlı / Türk mûsikîsi “bilimcisi” olarak Rauf Yektâ’nın kaynak eser tercümeleri de çok önemlidir. Bu tercümeler hakkında yine Yılmaz Öztuna şunları söyler: “Arabca’dan kaynak kitaplar tercüme etmiş, fakat yayınlayamamıştır. Bunlar, 1294’te ölen Safiüddin’in Şerefiyye’si, 1311’de ölen Kutbuddin’in Dürretü’t – Tâc’ı, 1492’de ölen Câmî’nin Farsça Risâle fi’l – Mûsikî’sidir.”

İbnu’l-Emin Mahmud Kemal İnal da, Rauf Yektâ’nın kaynak eser tercümeleri hakkında şöyle yazmıştır: “Rauf Yektâ’nın çok değerli eserlerinden biri de ‘Müellifîn-i Kadîme-i Mûsikîyye Kütübhânesi’dir. Üstad bu kütübhâne için şimdiden Molla Câmî’nin Risâle-i Mûsikî’sini, Şeyh Safiyüddin Abdülmümin’in Şerefiyye’sini ve ‘Kutbuddîn Şirâzî’nin Durretu’t-Tâc’ından mûsikî bahsini tercüme etmiştir. (…) Abdurrahman Câmî’nin meşhur Risâle-i Mûsikiyye’si, Rauf Yektâ Bey’in tercüme ve haşiyeleriyle bir kat daha değerlenmiştir.”

Bu arşiv ve kütübhânenin bugüne kadar değerlendirilememesinde Rauf Yektâ’nın vârislerinin hiçbir sorumluluğu olmadığını maalesef söyleyemeyiz. Bu birikimin kolilerle oradan oraya savrulmasının, dağılıp gitmesinin sebebi kim ? Bu konuya hiç girmeyeceğim. Çünkü girdikçe ve düşündükçe, muazzam bir arşiv ve kütübhânenin nasıl hebâ edildiğini anlıyor ve buna sebeb olanları da bu kültüre mensub biri olarak affedemiyor, hiddetleniyorum.

Bu yazdıklarım, merhum Rauf Yektâ Bey’in zengin kütübhânesi ve çalışkanlığı hakkında söyleyebileceğimiz giriş sözleri olabilir ancak. Bütün ömrünü mûsikîye vakfetmiş, ama öncelikle mevlevîlik kültürü, âdâb ve erkânı ile yetişmiş Rauf Yektâ Bey’in daha pekçok hizmeti var. Bir Rauf Yektâ Bey’e ve bir de şimdiki modern müzikbilimcilere bakıyorum da, arada dağlar kadar fark var ! “Çağdaş ve modern” Türk müzikbilimcilerin bırakın Rauf Yektâ’yı aşmalarını, yanına bile yaklaştıklarını söyleyemeyiz. “Çağdaş ve modern” Türk müzikbilimcilerin merhum Rauf Yektâ Bey’den öğrenecekleri çok şey var.

Rauf Yekta Bey gibi bir değeri ve onun Osmanlı mûsikîsine dâir birikimini, arşivini, kütübhânesini, tercümelerini değerlendiremedik. Rauf Yekta Bey’i başta kendi vârisleri olmak üzere hep birlikte harcadık !