Ünlü teorik fizikçi ve bilim insanı Albert Einstein’ın, ABD Başkanı Franklin Roosevelt’i, Nazi Almanya’sının “çok güçlü bombalar” yapabilecek nükleer araştırma kapasitesine sahip olabileceği konusunda uyardığı mektubu 10 Eylül’de New York merkezli Christie’s müzayede evinde açık arttırmaya sunulacak.
2018’de yaşama veda eden Microsoft’un kurucu ortağı Paul Allen’ın koleksiyonundan satışa çıkan ve Einstein’ın imzasını taşıyan tarihi mektup için 4 ila 6 milyon dolar arasında değer biçildi.
Uzay kıyafeti satılacak
Müzayedede Einstein’ın mektubunun yanı sıra Paul Allen tarafından restore edilmiş bir 1971 DEC PDP-10 bilgisayarı ile 1965’te ilk Amerikan uzay yürüyüşünü gerçekleştiren astronot Ed White’a ait uzay giysisi gibi bilimsel ve tarihi öneme sahip diğer değerli eşyalar da satışa çıkacak.
20. yüzyılın en önemli icatlarından biri olan atom bombası küresel siyaset, toplum ve kültürde yeni bir çağın habercisi olduğu gibi etkileri bugün de yankılanmaya devam etmektedir. 15 Temmuz 1945’te New Mexico, Alamogordo’da test edilmesinden ve bir ay sonra Hiroşima’da korkunç bir şekilde patlatılmasından önce bomba, Manhattan Projesi kod adlı çok gizli bir proje üzerinde çalışan bir grup fizikçi tarafından geliştirildi. Bu çabanın kökenleri Albert Einstein’ın ABD Başkanı Franklin Roosevelt’e yazdığı bir mektuba kadar uzanıyordu.
Nükleer silaha karşı uyarı
Başkan Franklin D. Roosevelt’e yazılan 2 Ağustos 1939 tarihli mektupta Einstein, uranyumun önemli bir enerji kaynağı olabileceğini vurgulayarak Nazi Almanya’sının nükleer silah üretebileceği uyarısında bulunuyor ve ABD’nin kendi atom programını başlatması öneriyordu. Almanya’nın, Polonya’yı işgal etmesinden birkaç hafta öncesine ait mektup ile Einstein, uranyumun önemli bir enerji kaynağı olabileceğine dikkati çekiyordu. Nükleer fizikteki son gelişmelerin uranyumun yeni ve önemli bir enerji kaynağına dönüştürülebileceği gözlemiyle başlayan mektupta Enrico Fermi ve Leo Szilard tarafından yapılan çalışmalara göre, büyük miktarda uranyum içeren bir zincirleme reaksiyonun önemli miktarda enerji açığa çıkarabileceği ve aynı zincirleme reaksiyonun son derece güçlü bombaların yapımına olanak sağlama potansiyeli taşıdığı ifade ediliyordu.
Pişmanlığını daha sonra açıklıyor
Einstein, söz konusu mektubun Amerika’nın o dönemde nükleer silah üreten tek ülke haline gelmesinde oynadığı rol nedeniyle pişmanlık duymuş 1947’de Newsweek dergisinde yayımlanan ‘’The Man Who Started It All’’ başlıklı makalesinde “Almanların atom bombası üretmeyi başaramayacağını bilseydim kılımı kıpırdatmazdım” demişti.
Yirminci yüzyılın en etkili mektubunun kısa versiyonu Leo Szilard ve daha sonra eşi Gertrud Weiss Szilard tarafından korundu. Szilard’ın mirasçıları 1986’da mektubu Malcolm Forbes’a 200 bin dolara sattı. Paul Allen, 2002’de Christie’s tarafından gerçekleştirilen açık artırmada Malcolm Forbes’ten 2,1 milyon dolara satın alarak mektubun son sahibi olmuştu.
20. yüzyıl tarihinin en önemli belgelerinden biri olarak görülen mektubun Beyaz Saray’a iletilen daha uzun versiyonu 1945’ten beri New York, Hyde Park’taki Franklin D. Roosevelt Kütüphanesi’nin kalıcı koleksiyonunda bulunuyor.
Önceki mektubu satış rekoru kırmıştı
Albert Einstein’ın 1954 yılında felsefeci Eric Gutkind’e hitaben yazdığı Tanrı ve din üzerine düşüncelerinin yer aldığı mektubu 2018’de 2,8 milyon dolara satılarak rekor kırmıştı. Genel görelilik kuramını detaylıca anlattığı formüllerin olduğu ve günümüze ulaşan az sayıdaki kanıttan biri olan Einstein’ın el yazması defteri ise 2021’de 13 milyon dolara satılmıştı.
İki fizikçi mektubu yazdı
Einstein’ın New York Long Island’ın kuzey kıyısındaki bir kulübede Macar fizikçi Leo Szilard ile kaleme aldıkları mektubun iki versiyonu bulunuyor. Açık artırmaya çıkacak olan mektubun daktilo edilmiş daha kısa taslak versiyonunu oluşturuyor. Leo Szilard ve birçok bilim insanın iş birliğiyle yazılan mektup tüm zamanların en büyük bilim insanı olarak kabul edilen Einstein’ın imzasını taşıması önemini kat be kat arttırıyor.
Amerika Birleşik Devletleri’ni dünyanın ilk nükleer bombasını geliştirmeye teşvik eden mektup, Başkan’ın uzun süreli ekonomik danışmanı olan Alexander Sachs tarafından Roosevelt’e sunuldu. Mektup, Başkan Roosevelt’in Manhattan Projesi’ni başlatması, ilk nükleer bombaların geliştirilmesi ve bu bombaların Ağustos 1945’te Hiroşima ve Nagasaki şehirlerinde kullanılmasıyla sonuçlanan sürecin yaşanmasına yol açtı.
