Türk domatesi direkt olmasa da dolaylı yollarla Rusya pazarına giriyor. Rus hükümetinin yasak kararının ardından Türkiye’nin domates ihracatı Belarus’a yüzde 500, Polonya’ya yüzde 200, Azerbaycan’a yüzde 200, Nahçivan’a ise yüzde 130 arttı. Üretici ve ihracatçılar Rusya’nın tüm komşu ülkelerine yapılan domates ihracatının bu oranlarda artmasını “Bizden alıp Rusya’ya satıyorlar” teziyle açıklıyorlar.
Rusya ile yaşanan uçak krizinin ardından tarım ürünlerine uygulanan ithalat yasakları Türk ve Rus liderlerin temasları sonucu kalkarken, bir tek domates kaldı. Nisan ayında ‘fiyatı en çok yükselen’ ürün olması domatesi gündemin önemli maddelerinden biri yaptı. Önceki gün Soçi’de gerçekleşen Erdoğan-Putin görüşmesinde Rusya, Türkiye’den domates almama konusunda takındığı katı tavra daha yeni yeni sera kurmaya başlayan yerli üreticilerinin bu iş için bankalara borçlanmasını gerekçe olarak gösterdi.
Putin’in “Kendi pazarımızı Türk domatesine sonsuza kadar kapatmayacağız. Fakat bahsettiğim yatırım sonuçlanınca bu konu da liberalleşecek” şeklindeki sözlerini bir umut olarak gören Türk çiftçisi bir yandan da alternatif pazara yöneliyor. Yeni Şafak’a değerlendirmelerde bulunan Akdeniz Yaş Meyve Sebze İhracatçıları Birliği Başkanı Ali Kavak, hedef pazar olarak komşu ve yakın coğrafyadaki diğer ülkeleri seçtiklerini söyledi. Avrupa’nın Türk üreticisi için önemli bir pazar olduğunu anlatan Kavak, “Oraya yönelik çalışmalarımız var. Son bir yıl içerisinde Irak, Ukrayna, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Polonya, Beyaz Rusya, Gürcistan gibi ülkelerdeki pazar payımızı oldukça arttırdık” dedi. Krizden önce domates ihracatının yüzde 70’nin Rusya’ya yapıldığını hatırlatan Kavak, “Toplam 540 bin ton bunun 380 bin tonu Rusya’ya yapıyorduk. Geri kalanını diğer ülkeler oluşturuyor. 367 milyon dolarlık ihracatımız 2018 yılında 238 milyon dolara düştü. İhracatçılarımız kendi mevcut pazarlarındaki paylarını biraz zorlayarak değişik ülkelere ihraç ederek bu payı azaltmış durumdalar” dedi.
2014 yılında Suudi Arabistan’da ki domates ihracatının 12 bin tondan 36 bin tona çıktığına dikkat çeken Kavak; Irak, Hollanda, Polonya, Birleşik Arap Emirlikleri gibi ülkelere de ihracat payının arttığını söyledi. Rusya’nın değişik ülkelerden domates ithalatı yaptığının altını çizen Kavak, “Ben inanıyorum ki önümüzdeki dönemlerde Rusya bu kararı bir şekilde esnetecek. Rusya Türkiye için önemli bir Pazar konumunda” değerlendirmesi yaptı.
Türkiye Sera Yatırımcıları ve Üreticileri Birliği (SERA BİR) Başkanı Müslüm Yanmaz ise; Rus halkının ambargo döneminde de Türk domatesi tükettiğine vurgu yaparak şu ilginç bilgileri verdi: “Esas sorun şu; Rusya’ya yaptığımız ihracat ambargoyla kapanınca ne hikmettir ki Belarus’a yüzde 500, Polonya’ya yüzde 200, Azerbaycan’a yüzde 200 ihracatımız artmış. Yani oraların nüfusu sabitken, Rusya’nın tüm komşu ülkelerine ihracatımızın inanılmaz oranlarda arttığı görülüyor. Bu durum şunu gösteriyor; Rusya’nın tüm komşu ülkeleri bizden domates alıyorlar, Rusya’ya pahalı satıyorlar” açıklamasında bulundu.
Yanmaz, Rusya'nın domates üretiminde kendi kendine yetecek ülke konumuna gelmesinin 50 yılı bulacağını kaydetti.
Domates konusu, dün İstanbul’da olan Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci’nin de gündemindeydi. Forum İstanbul 2017 zirvesinde gazetecilerin sorularını cevaplandıran Zeybekci, şunları söyledi: “Domates ile ilgili hassasiyet Rusya tarafında kademeli bir şekilde geçilecek, yasak kaldırılacak. Bu gümrük vergileriyle kendilerini korumalarına müsaade edilecek, bizim yaptığımız gibi... Bu anlamda aynı enstrümanı kullanarak biz Rusya ile bundan sonra ticaretimizde yol alacağız. Onların gümrük vergileriyle koydukları tarifeleri biz de aynı şekilde gümrük vergileri ile koruyacağız.”
Domatesteki yasağın kalkması için gözler, 22 Mayıs’ta İstanbul’da düzenlenecek, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in de katılması beklenen Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü'nün 25’inci kuruluş yıl dönümü zirvesinde olacak. Antalya’da birkaç gün sonra domates başta olmak üzere örtü altı tarım üretiminin artacağı bir döneme girileceğine dikkati çeken Antalya Ticaret Borsası Başkanı Ali Çandır, “Biz hala üretici olarak umutlarımızı diri tutmaya çalışıyoruz" diye konuştu.
Mersin’in Silifke ilçesinde örtü altında hasadı yapılan domatesin Irak’a ihracatı başladı. Atayurt Hal Derneği Başkanı Ali Türer, ilçede 14 bin 500 dönüm arazide domates üretimi yapıldığını ve bu yıl yaklaşık 175 bin ton ürün hasadının gerçekleştirilmesinin beklendiğini söyledi. Atayurt, "Temennimiz fiyatların düşmemesi ve Rusya ile sorunun çözülüp oraya da ürünleri ihraç etmek" dedi.
Rusya, Türk hava sahasını ihlal eden Rus savaş uçağının düşürülmesinin ardından, 1 Ocak 2016 itibarıyla bazı ekonomik yaptırımlara giderek, Türkiye’den domates, portakal, elma, kayısı, lahana, tuz, brokoli, mandalina, salatalık, armut, şeftali, erik, üzüm, çilek, kuru soğan, karanfil ile tavuk ve hindi eti ithalatına yasak getirdi. İlişkilerin normalleşmesiyle birlikte hükümet kararıyla bu ürünlerden domates hariç hepsinde yasak kalktı.
Türkiye Sera Yatırımcıları ve Üreticileri Birliği (SERA BİR) Başkanı Müslüm Yanmaz, “Krizden önce ortalama olarak sattığımız fiyat 4-5 lira civarındaydı. Krizden sonra şu anda domates fiyatı Rusya’da 13 lira. Rus halkı genelde 3 katı bir fiyatla domates tüketiyor. Yani Türkiye’de 3 lira olan domates Rusya’da 9 lira, 5 lira olan domates 20 lira” dedi.
