4 soruda Türkiye-Rusya ilişkileri

Rusya ile Türkiye krizi nasıl başladı?

24 Kasım 2015 tarihinde, Türk hava sahasını ihlal eden Rus Sukhoi Su-24 savaş uçağı, Türkiye sınırındaki Yayladağı'nda düşürüldü.

Türk Silahlı Kuvvetleri, Rus uçağının düşürülmesinin ardından, "Türk hava sahasını ihlal eden uçak, beş dakika içerisinde on defa uyarılmasına rağmen sınır ihlaline son vermeyince angajman kurallarıgereği iki Türk F-16 uçağı tarafından vuruldu" açıklamasını yaptı.

Uçak, Suriye Türkmen Ordusu'nun kontrolündeki Bayırbucak bölgesine düştü. Uçaktaki iki pilot paraşüt ile atlamasına rağmen, pilotlardan biri Suriye Türkmen Ordusu'na bağlı 10. Tümen tarafından ölü olarak geçirildi. Diğer pilot sağ olarak Lazkiye'deki Rus üssüne ulaştırıldı. NATO, elindeki verilerin Türkiye'nin Rus uçağını 10 kez uyardığını doğrular nitelikte olduğunu açıkladı.

Uçağın düşürülmesinin ardından, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in, "İlişkilerimiz ciddi şekilde etkilenecek" açıklaması, iki ülke arasındaki kötüleşmenin sinyallerini verdi. Bu açıklamayı, Türkiye'ye uygulanan ekonomik sınırlamalar ve yaptırımlar takip etti.

24 Kasım'da başlayan olumsuz hava, iki ülkenin Dışişleri Bakanları Lavrov ve Çavuşoğlu'nun 3 Aralık'ta yaptığı görüşmeye rağmen yumuşamadı. İlk olumlu sinyal krizden 6 ay sonra, Haziran ayında geldi. Kremlin, Ankara ile normalleşmek istediğini ancak şartları olduğunu açıkladı. İlk adımı Ankara'dan beklediğini söyleyen Rusya ile olumsuz hava böylece yavaş yavaş sonlanacağını gösterdi.

Ankara, Rusya ile gerilen ilişkileri yeniden canlandırmak için Haziran ayında üç kritik adım atıldı.

İlk adım, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın 12 Haziran'da Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'e Rusya Günü nedeniyle bir kutlama mesajı göndermesi oldu.

İkinci adım, Moskova'ya yeni Büyükelçi atanması oldu.

Üçüncü adım ise, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın Rus mevkidaşı Putin'e bir mektup gönderdi. Mektupta, düşürülen Rus uçağı için taziye mesajları iletildi.

15 Temmuz darbe girişiminde Rusya'nın tepkisi ilişkilere nasıl yansıdı?

Türkiye, 15 Temmuz'da FETÖ tarafından haince bir darbe girişimine maruz kaldı. Batı'nın ama'lı ve çekimser açıklamaları Türkiye'yi yalnız bırakırken, henüz normalleşmemişken, Rusya, Türkiye'nin yanında olduğunu açıkladı. Rus Devlet Başkanı Putin, darbe girişiminin ardından Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı arayarak, "Anayasaya aykırı olan hiçbir şeyin yanında olmadıklarını" söyleyerek FETÖ'ye karşı, ABD'nin ve Batı'nın aksine net bir şekilde sergilemiş, Türkiye'nin yanında olduğu mesajını vermişti.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Rusya ziyareti öncesi yaptığı açıklamalarda, Putin'in verdiği destekten duyduğu memnuniyeti belirtti. Erdoğan, Rus Tass haber ajansına verdiği röportajda "Putin'in darbe girişminde hızlı desteğinden memnunum" ifadelerini kullanmıştı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın Rusya ziyaretinde masada hangi konular yer alacak?

Uçak krizinden sonra ilk defa bir araya gelecek olan iki liderin üzerinde duracağı önemli konular var. Ekonomi, turizm, Akkuyu ve Türk Akımı olmak üzere 4 ana başlıkta toplanan konuların detaylar şöyle:

Ekonomik ilişkiler: Hiç şüphesiz bu görüşmede en fazla üzerinde durulacak konu iki ülke arasındaki ilişkilerin normalleşme dönemini geride bırakarak stratejik işbirliği alanlarına yoğunlaşmasının önünün açılması olacak. İki liderin bu konuda istekli olması bu sorunun çözümünü de kolaylaştırabilir. Uçak krizi sonrası Rusya, Türkiye'ye yönelik yaptırım uygulamış ve bu yaptırımlar iki ülke arasındaki ekonomik ilişkileri etkilemişti. Yaptırımların kaldırılmasından sonra ekonomik ilişkilerin hızla iyileştirilmesi ana gündemi oluşturacak. İki ülkenin kriz öncesi belirledikleri 100 milyar dolarlık ticaret hacmine ulaşma hedefine yönelik bir adım atması da bekleniyor.
Turizm: Kriz sonrası en fazla etkilenen sektörlerden birisi de turizm oldu. Bugünkü görüşmenin iki ülke arasında turizm ilişkilerine yeniden can vermesi öngörülüyor. Görüşmede Türk tarafına uygulanan tek taraflı vize konusunun da görüşülmesi bekleniyor.
Akkuyu Nükleer Santrali: Mersin'deki Akkuyu Nükleer Santralinin inşası ile ilgili sürecin hızlandırılması da ele alınacak en önemli konulardan birisi. Uçak krizinden sonra Akkuyu Nükleer Santralinin geleceği ile ilgili çeşitli sorular sorulsa da santralin yapımının devam edeceği belirtilmişti. Ancak iki ülke arasında yaşanan kriz santralin inşası sürecini geciktirdi.
Türk Akımı: Rus gazını Türkiye üzerinden Avrupa pazarlarına taşıyacak olan Türk Akımı doğalgaz boru hattı projesi iki ülkenin önem verdiği konulardan bir diğeri. Putin'in son Türkiye ziyaretinde gündeme gelen proje, uçak krizinden sonra askıya alındı. Görüşmede Türk Akımı'nın yeniden gündeme alınması bekleniyor.

Türkiye ile Rusya ilişkilerinin normalleşmesi Suriye krizini nasıl etkiler?

Suriye'de 2011 yılında başlayan iç savaşın etkileri hem bölgesel hem de uluslararası ölçekte hissedildi. Türkiye, Esed rejiminin ülkeyi iç savaşa sürükleyen kanlı politikalarına karşı halktan yana tavır aldı. 3 milyon Suriyeli mülteciye ev sahipliği yapan Türkiye ile Rusya'nın bu süreçteki Suriye politikaları da farklılaştı. Rusya sürecin başından itibaren Esed rejimini desteklerken, Türkiye muhalifleri desteklediğini açıkladı. Suriye sahasında yaşanan bu ayrılık kimi zaman iki ülke ilişkilerine de yansıdı. Süreç içerisinde izlediği politika ile Esed rejiminin ayakta kalmasını sağlayan en önemli aktörlerden biri olan Rusya, 2015 yılında “DAEŞ ile mücadele" adı altında Suriye'ye asker gönderdi. Rusya'nın bu adımı Suriye'de kartların yeniden el değiştirmesine neden olurken, Rusya'yı da Suriye krizinin çözümü konusunda en önemli aktör haline getirdi. ABD yönetiminin de Suriye krizinde net bir politikasının olmaması da Rusya'yı daha önemli hale getirdi. Türkiye ile Rusya 5 yıllık iç savaş boyunca Suriye konusunda farklı tarafları destekledi. İki ülkenin de bu süreçte öncelediği konulardan birisi ise Suriye krizinin iki ülke ilişkilerine yansımasının önüne geçmek oldu. Ancak uçak krizi bu durumun da rengini değiştirdi. Rusya'nın Halep ve diğer kentlerde gerçekleştirdiği hava saldırıları ve Esed rejimine desteği Türkiye tarafından eleştirildi. İki ülke Suriye konusunda karşı karşıya geldi.

Bugünkü görüşmedeki en önemli konulardan birisi Suriye krizi olacak. Türkiye, Rusya'nın oynayabileceği rolün farkında ve iki tarafta Suriye konusunda farklılaşan pozisyonlarını koruyor. Ancak Suriye iç savaşının uzaması iki ülke çıkarlarına da aykırı. ABD ve Batının Suriye krizini DAEŞ'e endekslemesi de Türkiye'yi rahatsız eden konulardan biri. Rusya ise son yaşananlardan sonra Türkiye ile ilişkilerin öneminin farkında ve bu durum iki ülkeyi Suriye krizi konusunda yeni bir yol haritası hazırlamaya sevk edebilir. Suriye konusunda birlikte hareket etmek oldukça zor görünmesine rağmen, Türkiye ve Rusya krizin derinleşmesinin ortaya çıkardığı tabloyu iyi okumaları gerektiğinin farkında.