Malumunuz 2024 yılının ana ekonomi konusu enflasyon. Enflasyonun seyri atılacak adımların (En önemlisi faiz indirimi) zamanını ve şiddetini belirleyecektir. Elbette bu noktada enflasyonun seyrini hangi faktörlerin belirleyeceğini bilmek olayı anlamak adına önem arz etmektedir. İşte bu nedenle enflasyona dair herkesin anlayabileceği genel bir izahı yapmanın fayda sağlayacağı kanaatindeyim. Ancak odak olacağımız konu talep yönlü enflasyon olacaktır. Enflasyona ana hatlarıyla üç faktör sebep olmaktadır:
Malumunuz 2024 yılının ana ekonomi konusu enflasyon. Enflasyonun seyri atılacak adımların (En önemlisi faiz indirimi) zamanını ve şiddetini belirleyecektir. Elbette
bu noktada enflasyonun seyrini hangi faktörlerin belirleyeceğini bilmek olayı anlamak adına önem arz etmektedir.
İşte bu nedenle enflasyona dair herkesin anlayabileceği genel bir izahı yapmanın fayda sağlayacağı kanaatindeyim. Ancak odak olacağımız konu talep yönlü enflasyon olacaktır.
Enflasyona ana hatlarıyla üç faktör sebep olmaktadır:
*Toplam talep etkisi
* Maliyetlerin etkisi
* Yapısal durum etkisi
Toplam talebi etkileyen faktörler nedir?
Toplam talebi etkileyen faktörler; üzerinde çokça konuşulan para arzı yani mal miktarından fazla artan para miktarı, bireylerin tasarruflarını etkileyen ileriye dönük beklentiler ile buna bağlı olarak piyasada fazla oluşan paranın çekilmesini hesaplayan paranın devir hızı, yatırım ile tasarruf arasındaki farkın eğer negatifse (bizde negatif) faizin durumu, kamu açıkları, cari denge bazen direk bazen ise de dolaylı olarak talebin durumunu ve enflasyona etkiyi belirler.
Para arzı nasıl enflasyon oluşturur?
Herkesin anlayabileceği şekilde basitçe bir örnek verecek olursak;
piyasada 2 adet mal var buna karşılık 2 adet para varken mal başına 1 lira para düşer ancak mal adedi yine iki adette kalırken para arzını 4 adete çıkarırsak mal başına 1 para yerine 2 para gelir; yani yüzde yüz enflasyon oluşur.
İleriye dönük beklentiler ne demek?
Bunu tüm toplumumuz gayet iyi bilir;
eğer enflasyonda hafif bir kıpırdanma eğilimi varsa bugün satın almak yarın satın almaktan kârlı hale gelir
. Bu nedenle ihtiyacın olup olmamasına bakmaksızın fiyatın yükselme beklentisi nedeniyle
ihtiyaçtan fazla talep oluşur. Bu talep kendi içinde yeni bir kıtlığı ve dolayısıyla yine enflasyonu oluşturur.
Fasit bir döngü halidir. İsraf artarken, ahlak bozulur.
Ahlak bozulması önceleri bilerek olmaz fakat sonradan bilinçli hale gelir
. Buna örnek verecek olursak; esnaf ilk dalga enflasyonda kendisini korumak amacıyla kâr marjını örneğin yüzde 5’ten yüzde 10’a yükseltir zira artık kira, personel, elektrik giderinin yanı sıra “
Yerine koyma maliyeti
” vardır. Yerine koyma maliyeti nedir derseniz; bugün alıp vitrine koyduğun malın satışa döndüğü vakit geriye dönüp almak istediğinde karşılaştığın daha yüksek yeni fiyat diye tanımlayabiliriz.
İlk adımdan sonrasında ise enflasyonist kaos ortamına alışan tüketiciye yerine koyma maliyetinin üstünde bir kâr oranı ekler zaten kimsenin itirazı kalmamıştır, ne etiket koyarsa koysun yadırganmaz!
Faiz, kamu açıkları, cari denge
talebe etki eden diğer temel unsurlardır. Sona koymamız etkilerinin az olmasından değil yanlış anlaşılmasın.
Üç başlıkta yapısal etkileri barındırır, birbiriyle ilişkilidir.
Cari dengenin negatif olduğu her durumda gelişmekte olan ülkeler için enflasyon kaçınılmaz neticedir. Kamu yatırımları ise bu cari açığın düşürülmesi için gerekli olan alt yapı yatırımları için gereklidir. Ancak vereceğiniz açığın kaynak verimliliği ilkesiyle yapılması ve atılan adımın maliyetinden fazla gelir doğurması temel prensip olmalı ki oluşturulan açığın meydana getirdiği borç yükünün faizi ödenebilsin, yatırım refah yaratsın.
Faizin hadlerinin etkisi kendini burada gösterir
; yatırımı geriletmeyecek, ancak tüketimi ve israfı azdırmayacak faiz haddinin bulunması çok zordur.
Bu nedenle diyoruz ki faiz hadleri piyasa serbestiyeti içerisinde tüketimi azdırmayacak hadler ile belirlensin, projesi olan, ihracatı arttıran yatırımcıya ise sübvanseli yani destekli kredi verilsin. Böylelikle israfa geçit vermezken yatırım ve üretim de sekteye uğramaz.
#ekonomi
#enflasyon
#faiz
#2024
