TUSAŞ Milli Muharip uçak nedir?

TUSAŞ Milli Muharip Uçak (MMU), (İngilizce: TAI Turkish Fighter X (TF-X)), TUSAŞ tarafından geliştirilen ve Türkiye'nin 2020'li yılların sonunda seri üretim aşamasına getirmeyi planladığı beşinci nesil jet muharip uçak projesidir. 2023 yılında motor çalıştırıp taksi testlerine başlaması, 2024 yılında da ilk uçuşunu yapması hedeflenmektedir. MMU'nun Türk Hava Kuvvetleri envanterinde bulunan eski F-4 ve F-16 uçaklarının yerini alması beklenmektedir.

Milli Muharip uçak Insansiz mi?

Milli Muharip Uçak'ın MUM-T (Manned Unmanned Teaming, İnsanlı İnsansız Ekip) kabiliyetini en yüksek verimlilikle kullanması hedefleniyor. Eklenecek koltukla beraber arka koltuktaki pilot, Bayraktar Kızılelma gibi insansız hava araçlarını koordine edebilecek ve yönetebilecek.

MMU'nun tasarımı Türkiye'nin de ortağı olduğu F-35 projesinin hava-hava muharebesindeki zayıflıklarını telafi etmeye yönelik başlamıştır. Fakat Türkiye'nin Rusya'dan S-400 hava savunma sistemi almasından sonra başlayan yaptırım süreci F-35 programından resmen çıkarılmasıyla sonuçlanmış ve MMU, Türkiye'nin devam eden yegane 5. nesil savaş uçağı projesi haline gelmiştir.

Milli Muharip Uçağı geliştirme süreci

Savunma Sanayii İcra Komitesi’nin 15 Aralık 2010 tarihindeki toplantısında; Hava Kuvvetleri Komutanlığının 2020’li yıllardan sonraki jet eğitim uçağı ve savaş uçağı ihtiyacının ulusal olanaklarla geliştirilme projesi olarak ilk aşamada kavramsal tasarım yapılması için TUSAŞ ile sözleşme görüşmelerine başlanmasına karar verilmiştir.

5. nesil savaş uçakları sınıfında, sahip olacağı aviyoniklerle ve radar dalgalarını sönümleme özelliğine sahip kompozit malzemelerden üretilecek, radarda düşük görünürlüklü bir gövde tasarımına sahip olması amaçlanan TF-X'in 2011 yılı itibarıyla TUSAŞ tarafından kavramsal tasarım aşaması başlatılmış olup kavramsal tasarım çalışmaları 29 Eylül 2013'te tamamlanmıştır.

Jet Eğitim Uçağı ve Muharip Uçak ihtiyacına yönelik olarak;
Hava Kuvvetleri Komutanlığı harekât ihtiyaçlarının belirlenmesi,
Gereksinimlerin analizi çalışmaları ve bunları karşılayan
Uçağın ve sistemlerinin kavramsal tasarımı,
Milli imkân ve kabiliyetler ile yapılabilirliğin araştırılması ve
Uluslararası işbirliği modelleri
başlıklarında çalışılmıştır.
Saab AB ile ortaklık

Şubat 2013'te dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan'ın talimatıyla Saab ile görüşmeler yapılmış, 13 Mart 2013 tarihinde dönemin Türkiye Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün İsveç'e devlet ziyareti sırasında ise TUSAŞ ile İsveçli Saab şirketi ile bir anlaşma imzalanmıştır:

Saab AB, Türkiye'nin TF-X programı için teknolojik tasarım yardımı sağlayacaktır. TUSAŞ'ın Saab'ın savaş uçağı tasarım birimini satın alma seçeneği vardır.

Fakat daha sonra bu düşünceden vazgeçilmiş; 8 Ocak 2015 Türkiye Başbakanı Ahmet Davutoğlu TF-X programının Kore, İsveç, Brezilya ve Endonezya ortaklığında değil tamamen bağımsız yerli bir platform olacağını açıklamıştır.

Milli Muharip Uçağı tasarım nasıl?

2015 yılına kadar yapılan değerlendirmelerde üç adet tasarım öne çıkmıştır:

FX-1: Çift motorlu, Lockheed Martin F-22 benzeri tasarım
FX-5: Tek motorlu, General Dynamics F-16 benzeri tasarım
FX-6: Tek motorlu ve kanartlı, Saab JAS 39 Gripen benzeri tasarım.

TUSAŞ ile HAVELSAN işbirliği

Mayıs 2020 tarihinde TUSAŞ ile HAVELSAN, gömülü eğitim/simülasyon (Embedded Training), eğitim ve bakım simülatörleri ve çeşitli alanlarda verilecek mühendislik desteği (Virtual Test Environment, proje seviyesi yazılım geliştirme ve siber güvenlik) konularında iş birliğine imza atmıştır.

Uçak 2023 yılında hangardan çıkacak, 2024 yılında kritik tasarım inceleme (CDR) faaliyetleri gerçekleştirilecek, 2025 yılı içerisinde Blok-0 denilen ilk uçağın üretimi tamamlanacak ve 2026 yılında ilk uçuş gerçekleştirilecektir. Bu tarihe kadar, 3 adet prototipin üretilmesi hedeflenmektedir.

Parça üretiminin başlaması

4 Kasım 2021 tarihinde MMU'nun ilk parçası üretildi. TUSAŞ Genel Müdürü Temel Kotil; "Milli Muharip Uçağımızın ilk parça üretimini gerçekleştirdik. Ülkemizin beka projesi için attığımız her adım bizim için çok anlamlı, çok kıymetli. Heyecanla, gayretle çalışarak aynı yolda yürüdüğümüz tüm arkadaşlarıma teşekkür ediyorum." ifadelerinde bulundu.

Son montaj hattı süreci

MMU'nun 4 Kasım 2021'de başlayan parça üretimi 1 sene boyunca devam etmiş, üretilen parçalar birleştirilmiş ve uçak 23 Kasım 2022 tarihinde son montaj hattına girmiştir. MMU'nun prototipinin gerçek görüntüleri de yine bu tarihte kamuoyu ve basın organları ile ilk kez paylaşılmıştır.

Uçağın birebir ölçülerde hazırlanan maketi ilk defa 2019 Paris Havacılık Fuarı'nda kamuoyuna tanıtılmıştır. Haziran 2021'de ise Türk Hava Kuvvetleri'nin basına yaptığı sunumda MMU'nun tasarım özellikleri ve ihtiyaçları açıklanmıştır:

Yüksek manevra kabiliyeti ve güçlü bir itki sistemi
Süperseyir kabiliyeti
Uzun harekat yarıçapı
Radarda düşük görünürlük
Sensör füzyonu
Gelişmiş veri bağı kabiliyetleri
Yüksek hassasiyete sahip mühimmatlar atabilme kabiliyeti
Uçak gövdesi

Hüseyin Yağcı, MMU programının TUSAŞ'ın üç kavramsal tasarımında görselleştirilen şimdiye kadar düşük radar kesit yoğunluğu, iç silah koyları ve süperseyir yeteneği için en uygun hale getirilmiş bir tasarımda olduğunu ifade etmiştir; bunlar beşinci nesil savaş uçağı ile ilgili özelliklerdir. TUSAŞ'ın Gelişmiş Karbon Kompozit gövde tesisi, Lockheed Martin F-35 Lightning II uçağına gövde üretmek için hazırlanmıştır. Türkiye Savunma Sanayii Müsteşarlığı (şimdiki adıyla Savunma Sanayi Başkanlığı) ayrıca MMU gövdesi için yeni bir hafif karbon kompozit termoplastik gelişimi için bir ihale yayınladı.

Radar ve algılayıcılar

MMU projesi kapsamında üretilecek olan uçaklarda kullanılacak olan AESA Radarı, ASELSAN üretimi Bütünleşik Radyo Frekansı Sistemi (BÜRFİS) olacaktır.

Aviyonik, sensör ve donanım

MMU, ona eşlik eden İHA'lara şifrelenmiş veri bağlantısı aracılığıyla entegre olacaktır.

MMU'da büyük olasılıkla Aselsan'ın daha önce geliştirilmiş olan kendi radar uyarı alıcısı (RWR - Radar Warning Receiver), füze uyarı sistemi (MWS - Missile Warning System), lazer uyarı sistemi (LWS - Laser Warning System), yanıltıcı parçacık ve işaret ışığı yönetimi, dağıtım sistemi ve sayısal radyo frekans hafızası (DRFM - Digital Radio Frequency Memory) tabanlı yayın bozma sistemi ile donatılacaktır.

Milli Muharip Uçağı Genel Özellikleri

Teknik Özellikler
Mürettebat: 1
Uzunluk: 21 metre (69 ft)
Yükseklik: 6 metre (20 ft)
Kanat açıklığı: 14 metre (46 ft)
Güç kaynağı: 2 × General Electric F110-GE-129 Artyakıcı turbofan,
Artyakıcı olmadan itki gücü: 2 × 17.155 pounds-force (76,31 kN)
Artyakıcı ile itme gücü: 2 × 29.400 pounds-force (131 kN)
Performans
Azami hız: 2.2+ Mach (2.205 kilometre/saat (1.370 mph))
Servis Tavanı: 55.000 fit (17.000 m)
G Limiti: +9g / -3,5g
Aviyonikler
ASELSAN’ın yerli AESA Radarı Bütünleşik RF Sistemi (BÜRFİS)
SAR (Sentetik Açıklıklı Radar Sistemi)
IRST (Kızılötesi Arama ve Takip) Sensörü
EOTS (Elektro-optik hedefleme sistemi)
Kaska Monteli Nişangah Sistemi