Diyarbakır'ın Çınar ilçesinde Roma İmparatorluğu döneminde "askeri yerleşim" olarak kullanılan Zerzevan Kalesi'nin Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi tarafından belgeseli çekildi.
Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi'nce (ICOMOS) hazırlanan "ICORP On The Road Projesi" kapsamında kültür miras alanları, yapılar ve somut olmayan değerlerin bulundukları çevrenin sürdürülebilir kalkınmasına sağladıkları katkının geniş çevrelere ulaştırılması amacıyla hazırlanacak belgesel serisi için seçilen tarihi mekanlardan biri de Diyarbakır'ın Çınar ilçesinde, 4 yıldır kazı çalışmalarıyla tarihe ışık tutan Zerzevan Kalesi oldu.
İlçeye 13 kilometre uzaklıktaki Demirölçek Mahallesi yakınlarında, Roma İmparatorluğu döneminde "askeri yerleşim" olarak kullanılan Zerzevan Kalesi'nde Kültür ve Turizm Bakanlığı, Diyarbakır Müzesi, Valilik, Büyükşehir Belediyesi, Çınar Kaymakamlığı, Türkiye Seyahat Acentaları Birliği (TÜRSAB) ve Dicle Üniversitesinin katkılarıyla 2014 yılında başlatılan kazı çalışmaları sürüyor.
60 dönümlük alan üzerinde 12-15 metre yüksekliğinde ve bin 200 metre uzunluğunda sur kalıntısı, 21 metre yüksekliğinde gözetleme ve savunma kulesi, kilise, yönetim binası, konutlar, tahıl ve silah depoları, yeraltı ibadethanesi, sığınaklar, kaya mezarları, su kanalları ile 54 su sarnıcı bulunan kale, üstü kadar altı ile de tarihe ışık tutuyor.
Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi'nce (ICOMOS) hazırlanan "ICORP On The Road Projesi" kapsamında kültür miras alanları, yapılar ve somut olmayan değerlerin bulundukları çevrenin sürdürülebilir kalkınmasına sağladıkları katkının geniş çevrelere ulaştırılması amacıyla hazırlanacak belgesel serisi için seçilen tarihi mekanlardan biri de Zerzevan Kalesi oldu.
ICOMOS Uluslararası Yönetim Kurulu üyesi ve ICORP Genel Sekreteri Prof. Dr. Zeynep Gül Ünal tarafından yönetilen, Rohit Jigyasu, Chris Marrion, Mehmet Ünal, Zeynep Ece Atabay, Tuğçe Darendeli, Eda Ateş ve Ali Kemal Ceylan'dan oluşan ekip tarafından Zerzevan Kalesi'nde belgesel çekimi yapıldı.
Prof. Dr. Ünal, Uluslararası Anıtlar Sitler Konseyi'nin Risklere Hazırlık Bilimsel Komitesi tarafından gerçekleştirilen projenin Nepal'den başlatıldığını bildirdi.
Ünal, amaçlarının çeşitli nedenlerle yıkıma uğramış ancak itici güçle başarı hikayesi çıkmış bölgelerde, bu hikayeleri kahramanlarının ağzından sunmak olduğunu vurgulayarak, "2015'te Nepal'de Gorkha depreminde Katmandu vadisi çok büyük hasar almıştı. 3 yılda halkın da desteğiyle bölgede yapılan çalışmaların hikayesini çektik. Proje kapsamında ikinci durağımız Zerzavan Kalesi oldu. Kale yüzyıllar öncesinde yıkıma uğramış, 4 yıl önce kazı sırasında gün ışığına çıkarılarak bölgenin kalkınmasına önemli bir katkı sağlamıştır." diye konuştu.
Kalede yapılan çalışmalarla arkeolojik alanın yeniden nefes aldığını, bilim dünyasına ve bölgeye katkı sunduğunu aktaran Ünal, bu açıdan kalenin önemine işaret etti.
Ünal, "Mithras tapınağının kalede yer alması dünyanın büyük ilgisini çekiyor. Bilim dünyası açısından son bulunan tapınak olduğu için de büyük önem taşıyor. Bu hikayeyi de yol hikayesine katmak istedik. Bu proje birçok ülkeden geçecek. Ülkelerden önemli hikayeler çıkartık ve Zerzevan Kalesi de bu hikayelerden biri." dedi.
Ünal, haziran ayının sonlarına doğru belgeselin ilk iki bölümünü yayına sunmayı planladıklarını belirterek, ICOMOS'un sitesi üzerinden ilk yayınları yapacaklarını aktardı.
Daha sonra geniş kitlelere ulaşacakları platformları seçeceklerini, bu tür ilham verici hikayeleri çok daha geniş kitlelere ulaştırmayı amaçladıklarını anlatan Ünal, "Belgesel İngilizce olacak. Çekim yapacağımız 12 ülkenin yerel dilini de kullanacağız. Proje kapsamında yakın zamanda Hindistan, Mali ve Afganistan'a da çekim yapmaya gideceğiz." ifadelerini kullandı.
Dicle Üniversitesi (DÜ) Arkeoloji Bölümünde Dr. Öğr. Üyesi ve kazı başkanı Aytaç Coşkun da, 2014'te kazı çalışmalarına başladıklarında kule ve kilisenin olduğunu, diğer yapıların ise toprak altında bulunduğunu belirtti.
Kazılarda birçok yeni yapıyı ortaya çıkardıklarını aktaran Coşkun, Roma dönemine ait Mithras tapınağına ulaştıklarına değindi.
Coşkun, kazılara başlamadan önce kalenin daha önce bilinmediğini vurgulayarak, şöyle konuştu:
"Zerzevan Kalesi yurt içinden olduğu kadar yurt dışından da muazzam bir ilgi görüyor. ICOMOS arkeolojik alanlar ve dünyaya mal olmuş yapıların hikayelerinden kesitler alacaklar. 12 ülkede yapılan çekimler arasından Türkiye'de rota olarak Zerzevan Kalesi belirlendi. Bu, uluslararası alanda Zerzevan Kalesi'nin hikayesinin kayıt altına alındığı proje. Proje, Diyarbakır ve Türkiye'nin tanıtımı açısından çok önemli. Bu projenin parçası olduğumuz için çok mutluyuz."
Askeri yerleşim antik yol güzergahında, 124 metre yükseklikteki kayalık bir tepede bulunan Zerzevan Kalesi, Amida ile Dara arasında stratejik bir noktada yer alıyor. Yerleşim konumu itibariyle bütün vadiye hakim, antik ticaret yolu üzerinde, geniş bir alanı kontrol altında tutan, stratejik bir Roma sınır garnizonu olan kale aynı zamanda Roma-Sasani arasındaki büyük mücadelelere de sahne oldu.
Roma'daki ismi "Samachi" olan yerleşimin ilk inşa edildiği dönem hakkında devam eden kazılar ile kesin bilgilere ulaşılacak. Yerleşimin surları ve yapıları Anastasios I (M.S. 491-518) ve Justinianos I (M.S. 527-565) dönemlerinde onarılarak, bazıları ise yeniden inşa edilerek mevcut haline getirildi.
