Mehmet Genç: Hac yolunda bir karınca

Türkiye’de iktisat tarihinin duayen isimlerinden Mehmet Genç’in hayatı, ilmi yolculuğu ve iktisat tarihi alanındaki çalışmaları Beşir Ayazoğlu’nun usta kaleminden okuyucuya sunuldu. 18 Mart 2021’de kaybettiğimiz Mehmet Genç’in vefatının ardından pek çok anma (nekroloji) yazısı kaleme alınmıştı. Bunlardan birisi de Beşir Ayvazoğlu tarafından İslam Araştırmaları Dergisi’nde “Hac Yolunda Bir Karınca” Mehmet Genç İçin Bir Biyografi Denemesi” başlığıyla Ağustos 2021’de yayınlanmıştı.

Ayvazoğlu bu makaleden yola çıkarak Mehmet Genç üzerine ilk kitap olacak Hac Yolunda Bir Karınca Mehmet Genç isimli eseri kaleme aldı. Türk Kültürüne Hizmet Vakfı yayınları arasından çıkan kitap, Mehmet Genç’in vefatının 1. yıldönümünde Altunizade Kültür Merkezi’nde düzenlenen Beşir Ayvazoğlu, Şerafettin Deniz, Fehmi Yılmaz, İhsan Ayal, Yunus Uğur, Cengiz Aydoğdu ve Ekrem Ayyıldız’ın konuşmacı olduğu anma programında tanıtıldı.

Türk Kültürüne Hizmet Vakfı, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın desteğiyle Cumhuriyet’in 100. yılına armağan yayın projesi kapsamında kültürümüzün temelini oluşturan değerli insanlarımızın biyografileri müstakil kitaplara konu edilerek genç nesillere tanıtılması amaçlamıştı. Bu vesileyle söz konusu proje için Beşir Ayvazoğlu, Erol Güngör ve Mehmet Genç üzerine iki biyografik eser hazırladı. Ayvazoğlu, Erol Güngör biyografisi üzerinde çalışırken Güngör’ün yakın dostu Mehmet Genç bildiklerini ve hatıralarını heyecanla kendisine anlatmıştı. Kanserle mücadele ettiği o günlerde kendisinin biyografisini yazmasını da Beşir Ayvazoğlu’ndan istemişti. Mehmet Genç’in vefatının hemen ardından bir sene gibi kısa bir süre Ayvazoğlu, hocanın biyografisini de tamamlamış oldu.

Kitapta Mehmet Genç’in çocukluğu, eğitim hayatı, akademyadaki dramatik macerası, arşivde geçirdiği yılları, felsefeye olan ilgisi, Wagner tutkusu, kütüphanesi, dostlukları, nüktedanlığı ve seyahatleri gibi pek çok başlıkla hayat öyküsü fotoğraflar eşliğinde anlatılıyor. Ayvazoğlu’nun Erol Güngör’ün aziz hatırasına ithaf ettiği Mehmet Genç biyografisi bir ilim adamının yaşamından yola çıkarak yakın dönem siyasi ve kültürel hadiselere de ışık tutuyor.

DOSTLUK SEKSENLİ YILLARDA BAŞLIYOR

Beşir Ayvazoğlu Mehmet Genç’i ilk defa onun 1985-1988 yılları arasında TRT2’de önemli iktisatçıları konu ederek yaptığı program sayesinde tanımış ve 1990’ların başında Ötüken Neşriyat’ın ofisinde her Çarşamba yapılan toplantıların birinde de yüz yüze tanışmıştı. Bu tanışıklık zaman içinde yakın bir dostluğa bürünmüş ve nihayet Ayvazoğlu bir vasiyet telakki ettiği Mehmet Genç biyografisi kaleme almış oldu.

Ayvazoğlu, merhum hocayı ömrünü Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde Osmanlı iktisat tarihinin problemlerini çözmeye çalışarak geçiren ve tozlu belgelerle didişirken derin karamsarlıklar da yaşayan Mehmet Genç, bir problemi çözdüğü, bir sorunun cevabını bulduğu zaman yaşadığı bütün sıkıntıları bir anda unutan su katılmamış bir ilim adamı, ömrünü Devlet-i Aliyye’nin yapısını anlamaya vakfetmiş bir iktisat tarihçisi, bilgisini ve yıllar boyunca çalışarak biriktirdiklerini isteyen herkesle cömertçe paylaşan mütevazı bir hoca, son derece zeki, sempatik, hoşsohbet, nüktedan ve güzel yüzünden tebessümü eksik etmeyen dost canlısı bir entelektüeldi diyerek anlatıyor.

Kitapta Erol Güngör, Mehmet Çavuşoğlu, Fethi Gemuhluoğlu, Necip Fazıl, Ömer Lütfü Barkan, Nihal Atsız gibi Mehmet Genç’in yaşamında yeri olan isimlerin yanı sıra Mülkiyeden arkadaşları ve meslek yaşamında edindiği dostluklar hakkından bahisler yer alıyor.

55 YIL ARŞİVDE ÇALIŞMIŞ

Mehmet Genç, 1960’da İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Türk İktisat Tarihi kürsüsünde Ömer Lütfi Barkan’ın asistanı olarak göreve başlar. Barkan’ın riyasetinde Sanayi Devriminin Osmanlı Sanayi’ne Etkisi konulu doktora tezi için 1966’da girdiği Osmanlı Arşivi’nde tam elli beş sene çalışmış ömrünün büyük bir kısmını deyim yerindeyse arşivin tozunu yutarak geçirmiştir. Kendisi müşkülleri halleden “hallâl-i müşkil” olarak Osmanlı Arşivi’nde birçok araştırmacıya da cömertçe yardım etmişti.

Çok yönlü bir entelektüel olan Mehmet Genç’in yaklaşık altmış yılda tüm evini dolduran bin bir emekle oluşturduğu on beş bin ciltlik kütüphanesi siyasi tarihten iktisat tarihine felsefeden sosyolojiye kadar sosyal bilimlerin bütün alanlarında kitaplar, nadir eserler, fotokopi ve klasörlerden oluşmaktaydı. Bu kütüphane ve arşivi vefatının ardından ailesi tarafından Millet Kütüphanesi’ne bağışlandı.

Mehmet Genç’in seksen yedi yıllık ömründe düşüncelerini ve yaşadıklarını anlattığı günlük yahut hatırat türünde bir eser bırakmamış olması üzücüdür. Onun hakkında dostlarının anlattıkları hatıralar ve tanıklıklar ile çeşitli röportajlar Mehmet Genç biyografisine katkı sunmaktadır.
Marmara Üniversitesi’nde 1983 yılından 1999’da emekli oluncaya kadar iktisat tarihi ve tarih metodolojisi dersleri veren Mehmet Genç, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü, İstanbul Teknik Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Bölümü, Bilgi Üniversitesi Tarih Bölümü’nde ve Şehir Üniversitesi’nde görev aldı. Ayrıca 1973’ten itibaren Osmanlı iktisat tarihi alanında birçok yerli ve yabancı birçok seminere ve ilmi toplantıya katıldı. 1996’da ise kendisine İstanbul Üniversitesi genel sosyoloji ve metodoloji alanında Doktora Şeref Unvanı verilir.

2015 yılında Mehmet Genç hem Cumhurbaşkanlığı tarafından Sosyal Bilimler ve Tarih alanında Kültür ve Sanat Büyük ödülüne hem de Sosyal ve Beşerî Bilimler kategorisinde Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) Uluslararası Akademi ödülüne layık görülür. 2016 yılında da Türk Kültürüne Hizmet Vakfı’nın Türk Kültürüne Hizmet Şükran ödülü kendisine takdim edilir.

Beşir Ayvazoğlu’nun kısa bir zamanda kaleme aldığı Mehmet Genç biyografisi hoca hakkında yapılacak yeni çalışmalara öncülük edeceği muhakkaktır. Tabi bunun için Mehmet Genç’in Cumhurbaşkanlığı Millet Kütüphanesi’ne intikal eden kütüphane, arşiv ve evrakının tasnifi tamamlanarak gün yüzüne çıkması gerekmektedir.