Evliyâ Çelebi torunu Evliyâ-i Cedîd: Süheyl Ünver

Mânasını bilmemiz güç değildir bu meylin,

Feyzinde pervâneyiz her birimiz Süheyl’in.

Hasan Âli Göksoy

Süheyl Ünver. Hekim, tıp ve sanat târihçisi, ressam, müzehhip, ebrucu, hattat, koleksiyoner. Kültür ve sanatımıza dair kaybettirilmeye çalışılan her detayı özenle kayıt altına alan bir arşivci. Evlerin, sokakların, şehirlerin arasından geçerken gördüklerini, duyduklarını meşgul olduğu sanat dallarıyla yeniden keşfetmemizi sağlayan bir modern dünya seyyahı. Yayınlar, defterler, dosyalar, resimler, fotoğraflar ve envâi çeşit bilgiyle harmanlanmış sanatkarâne bir hayatı kaydederek, emsali görülmemiş bir miras bırakan bir hezarfen. Sadece yaptıkları ve yazdıklarıyla değil yaşantısıyla da -Uğur Derman’ın ifadesiyle- İstanbul zarâfetinin hakîki mümessili.

Osmanlı devrinin son dönemlerinde (1898) dünyaya gelmiş, Cumhuriyet döneminin ilk yıllarını idrak etmiş, sosyal ve kültürel hayattaki değişimleri, çalkantıları müşahede ederek yaşamış olan Süheyl Ünver, tıp tahsili olmasına rağmen bunun yanında sanat tahsilini de ikmal etmiş ve daha sonraları bu alanda eserler vermeye ve defterler oluşturmaya başlamıştır. Bir münevver olarak yaşadığı hayatı kayıt altına almayı 20’li yaşlarda başlayan Ünver, muhtelif konularda 3 bine yakın dosya ve defteri ve ilmî sahada da 2 bine yakın yayınıyla velûd bir şahsiyet olarak ön plana çıkmıştır.

Önceki yıllarda birçok defterini yayımlayan Kubbealtı Neşriyat, bu sefer Süheyl Ünver’in yurtdışı seyahatlerinden oluşan beş defteri yayın hayatına kazandırdı. Ünver’in Kızı Gülbün Mesara’nın nezâretinde yayımlanan; Süheyl Ünver’in Mısır Defteri: Mısır-nâme,Süheyl Ünver’in Irak Defteri: Bağdâd-nâme, Süheyl Ünver’in İran Defterleri 1: İran Seyahatnâmesi geçtiğimiz temmuz ayında okurla buluştu. Geçtiğimiz günlerde de İran Seyahatnâmesi’nin devamı sayılan Süheyl Ünver’in İran Defterleri 2: Şeyh Sa’dî Defterleri ve Şiraz Seyahatnâmesi ile Süheyl Ünver’in İran Defterleri 3: Tahran ve Persepolis Seyahatnâmesi de raflardaki yerini aldı.

SÜHEYL ÜNVER’İN MISIR DEFTERİ: MISIR-NÂME

Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Süheyl Ünver Araştırma Merkezi Koleksiyonu 352 numaralı defterin dökümünden meydana gelen eser Üzeyir Karataş’ın notları ve açıklamaları ile yayına hazırlandı.

Mısır-nâme Süheyl Ünver’in 1951 yılında eşi Müzehher hanımla yaptığı Mısır ziyaretinde kaleme aldığı notlardan oluşan zengin bir seyahatnamedir. Süheyl Bey Eski Mısır medeniyetinin ihtişamını heyecanla karşılamış, bir dönem vatanımızın bir parçası olan yerlerde, geride bıraktığımız eserleri de yakından görme imkânı bulmuştur.

SÜHEYL ÜNVER’İN IRAK DEFTERİ: BAĞDÂD-NÂME

İbn-i Sînâ’nın bininci doğum yılı münasebetiyle 20-28 Mart 1952’de, Bağdad’da düzenlenen ihtifale davet edilen Süheyl Ünver bu törene eşi Müzehher hanım, Ord. Prof. Dr. Kazım İsmail Gürkan ve Prof. Dr. Ahmet Ateş ile birlikte katılmıştır.

Dr. Milad Salmani’nin editörlüğünde hazırlanan defter, Irak Üniversite akademisiyle kurulan ünsiyet dolayısıyla mühim sîmalar ve yeni dostluklar, Bağdat, Babil, Musul Ninova mabedi gezileri, Kerbela ve Necef’de medfun bulunan Evlâd-ı Resul ve diğer İslam büyüklerine yapılan ziyaretlerle ilgili görsel malzeme ve notlardan oluşuyor.

EVLİYÂ-İ CEDÎD, HAFÎD-İ EVLİYÂ-İ ATÎK SÜHEYL ÜNVER İRAN’DA

Süheyl Ünver, Irak seyahatinden 2 yıl sonra bu sefer İran Şehinşah’ı Rıza Pehlevi’nin davetiyle 1954 yılında karayoluyla Irak üzerinden üzerinden Tahran’a gitmiştir. İbn-i Sînâ’nın bininci doğum münasebetiyle gerçekleştirilen bu seyahate Ord. Prof. Dr. Kazım İsmail Gürkan, Prof. Dr. Ahmet Ateş ve Prof. Dr. Aydın Sayılı da davetli olarak katılmıştır.

Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Süheyl Ünver Araştırma Merkezi Koleksiyonu 464 numarada kayıtlı olan defter; Süheyl Ünver’in İran Defterleri 1:İran Seyahatnâmesi ismiyle hazırlandı ve İran Defterleri serisinin birincisi olarak yayın hayatına kazandırıldı.

Serinin ikinci cildi Süheyl Ünver’in İran Defterleri 2: Şeyh Sa’dî Defterleri ve Şiraz Seyahatnâmesi; son cildi de Süheyl Ünver’in İran Defterleri 3: Tahran ve Persepolis Seyahatnâmesi adıyla yayımlandı. Bu defterlerin mahiyeti, Süheyl Ünver’in 1971 yılında İran Şehinşahlığı’nın 2500. kuruluşyıldönümü dolayısıyla davet edildiği Tahran’da yapılan kutlamalar, törenler ve geziler esnasında tuttuğu notlardan oluşuyor. Ünver’e bu seyahatinde kızı Gülbün ve Ali Nihad Tarlan, M. Nuri Gençosman gibi âlimler de eşlik etmiş ve devlet erkanı da kutlamada yer almıştır.

Koleksiyonun İran Seyahatnâmesi’ne ait olan defterlerin tamamı Dr. Milad Salmani tarafından hazırlandı ve notlandırıldı.

Kubbealtı Neşriyat tarafından özenle basılan bu beş seyahatnâme defterlerinin reprodiksiyonları Hadiye Cangökçe’nin kadrajı, Ersu Pekin’in ihtimamlı tasarımıyla vücût buldu ve defterlerin sanat hüviyeti de okuyuculara aktarıldı.

Prof. Dr. Enver Ziya Karal’ın “Dünyâya bence üç büyük ve aynı kategoride insan gelmiştir: 1. Heredot, 2. Evliya Çelebi, 3. Sen Süheyl…” sözüyle açıkladığı Süheyl Ünver, yaşadığı, gezdiği dünya ile kurduğu ünsiyeti, defterlere nakşetmesinin sebebini şu veciz ifadesiyle anlatmıştır:

…Onlar unutmasınlar ki, ben her seyahatimde bir boş defteri alır, böyle doldururum. Şüphe etmem ki, seneler sonra bu defter bir kıymet iktisap etmesin…