Cumhuriyet’in 100. yılında Yakup Kadri

20. yüzyılın başından son çeyreğine kadar roman başta olmak üzere hikâye, tiyatro, mensur şiir gibi edebî türlerin yanı sıra deneme, makale, fıkra, hatıra, mektup gibi fikrî metinler de kaleme alan Yakup Kadri Karaosmanoğlu, daha çok edebî kimliğiyle bilinse de Türk siyasetinin ve basın dünyasının en önemli simaları arasında yer alır. Meşrutiyet sonrası başlayan edebî faaliyetleriyle tanınan Yakup Kadri, özellikle Millî Mücadele sürecindeki aktif rolüyle Türkiye Cumhuriyeti tarihinin kurucu isimlerinden biri olur. Politikacı, gazeteci ve romancı/hikâyeci kimliğini bir potada eriten Yakup Kadri’nin hayatı, gazeteciliği, edebî kimliği ve siyasi eylemlerini birbirinden ayırmak güçtür. Bu yüzden onun romanları vaka tarihlerine göre sıralandığında, hayatındaki kırılmalar dikkate alındığında, hatıraları kronolojik dikkatle okunduğunda Türk modernleşmesinin serencamı ortaya çıkar. Öyle ki Hasan Âli Yücel Edebiyat Tarihimizden adlı çalışmasında Yakup Kadri’nin yazarlığının ilk dönemine odaklanarak bir edebiyat tarihi yazma girişiminde bulunur. Diğer taraftan Türk edebiyatının, basın tarihinin ve politikasının bu denli mühim bir ismi hakkında yapılan çalışmaların kısıtlı sayıda olduğu da bir gerçektir. Genel bir literatür taraması yapıldığında Yakup Kadri’nin edebî kimliği üzerine makale ve tez formunda pek çok çalışma üretilmiş olsa da yazarın hayatını, siyasi kimliğini, gazeteciliğini bir arada işleyen monografi türünde çalışmaların oldukça az sayıda olduğu göze çarpar. Yine de Niyazi Akı’nın Yakup Kadri Karaosmanoğlu, İnsan-Eser-Fikir-Üslup adıyla kitaplaşan doktora tezi, Ferhan Oğuzkan’ın Varlık Yayınları’nca yayımlanan Yakup Kadri Karaosmanoğlu adlı mezuniyet çalışması ve Şerif Aktaş’ın Kültür Bakanlığı tarafından basılan Yakup Kadri Karaosmanoğlu adlı kitabı ile Harika Durgun, Mehmet Emin Uludağ, Mümin Topçu, Hüseyin Doğramacıoğlu ve Ensar Yılmaz’ın Yakup Kadri’nin roman ve hikâyeleri üzerine kaleme aldıkları kitaplar bu bağlamda dikkat çeken çalışmalar arasında yer alır.

KÜLLİYATIN TEKRAR OKUNMASI İÇİN YENİ BİR VESİLE

Cumhuriyet’in yüzüncü yılına eriştiğimiz bugünlerde Cumhuriyet tarihinin, siyasetinin ve edebiyatının kurucu isimlerinden olan Yakup Kadri ile ilgili geniş çaplı bir çalışma, yüzüncü yıla yakışan bir baskı ve dikkatle Didem Ardalı Büyükarman ve Seval Şahin editörlüğünde Kültür Bakanlığı Anma ve Armağan Kitaplar dizisinden çıktı. Yakup Kadri Karaosmanoğlu adıyla yayımlanan çalışmada yazarın hayatı, romancılığı, hikâyeciliği, mensur şiirleri, tiyatroları ve düzyazıları ayrı bölümler altında pek çok akademisyen ve araştırmacının özgün bakışıyla inceleniyor, vefatının ardından basın ve edebiyat dünyasında ortaya çıkan yankılar okuyucunun dikkatine sunuluyor. Kitabın sunuş kısmında “Kuruluşunun 100. yılını karşıladığımız bu sene, Cumhuriyet’in önemli isimlerinden olan Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun hayatına ve edebiyatına bakmak için iyi bir vesile… Elinizdeki eser, aynı zamanda Cumhuriyet’in yüz yıllık tarihine ilişkin bir tanıklığın edebiyatla harmanlanmış hali. Bu kitapta bir araya gelen yazılarla Yakup Kadri külliyatının yeniden okunmasını, değerlendirilmesini hedefledik” sözleriyle okuru selamlayan Büyükarman ve Şahin, özellikle ilk bölümde Yakup Kadri’nin kronolojik hayat hikâyesini dönemin toplumsal ve politik olaylarıyla birlikte zaman çizelgesi üzerinde gösteriyor; bu suretle yazarın hayatı ile devrin siyasi, sosyal, kültürel ve edebî kırılmalarla ilişkisi bu çizelgede açık bir şekilde görülüyor. Ayrıca çalışmanın sonuna eklenen kapsamlı kaynakça, Yakup Kadri ile ilgili çalışma yapacak olanların işini büyük ölçüde kolaylaştıracak nitelikte. Ancak meraklı okurun böylesi genel bir kaynakçanın ardından Yakup Kadri’nin yazılarının kronolojik listesini aradığını da eklemek gerek.

ORİJİNAL BİLGİ VE BELGELER

Kitapta Yakup Kadri’nin edebî bağlamda hiçbir emeği görmezden gelinmiyor. Her bir türün, dönemin ve metnin etki ve tepkileriyle ayrı bölümlerde tartışıldığı çalışmadaki bu editöryel dikkat, yazıların tekrara düşmesine de engel oluyor. Ayşe Leman Karaosmanoğlu’nun yeğeni Murat Belge’yle yapılan söyleşi, yazar hakkında daha önce kaynaklara girmeyen pek çok özel bilgiyi de ortaya koyuyor. Yakup Kadri’nin kütüphanesi, resme merakı, eserlerinin sadeleştirilmesine tepkisi, özel hayatı, eşi Leman Hanım’la ilişkisi, Atatürk’ün vefatından sonra politikacılara bakışı, Ankara ve İstanbul’da nerede ikamet ettikleri gibi detaylar ortaya çıkıyor. Yine geniş bir arşiv taramasıyla gerek bölüm aralarında gerekse kitabın sonuna eklenen fotoğraflar, çalışmayı renkli ve hareketli kılmakla beraber Yakup Kadri’nin daha canlı figür olarak zihinlerde kalmasına imkân sağlıyor. Kitaptaki edebî metinlerin farklı ve özgün şekilde değerlendirmelerinin yanı sıra Tolga Karahan tarafından çevrilen arşiv belgeleri ve mektuplar da literatürdeki önemli bir eksiği giderecek nitelikte. Taha Toros Arşivi, İBB Atatürk Kitaplığı Arşivi ve T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi’nden faydalanılarak elde edilen belgeler orijinal nüshaları ve çevirileriyle kitapta yer alıyor.

Emek verilen her çalışma, sahadaki bir eksikliği gidermekle beraber yeni çalışma alanlarına da yol açar. Bu durum, bir çalışmanın niteliğinin en önemli belirleyicisi olarak da düşünülebilir. Söz konusu Yakup Kadri Karaosmanoğlu kitabı da yazar hakkında pek çok bilinmezi gün yüzüne çıkarırken arkasından yapılacak çalışmalara da önemli ölçüde kaynak sağlıyor. Yakup Kadri hakkında hazırlanması gereken geniş çaplı bir monografinin ne denli elzem olduğu da bu vesileyle tekrar hatırlanıyor.