Bilimin üç Müslüman öncüsü

Günümüz dünyasında atomla ilgili ilk çalışmaların 19. asrın başlarında İngiliz fizikçi John Dalton tarafından yapıldığı, uranyum çekirdeğinin parçalanabileceği fikrinin de yine 19. asırda Alman kimyacı Otto Hahn tarafından ortaya atıldığı bilgisi yaygındır. Halbuki onlardan 1000 yıl önce yaşamış olan Câbir bin Hayyân, maddelerin atomik yapısını gösteren tespitler yapmıştı. 12. yüzyılda Lâtince'ye çevirilen Kitab el-Kimya adlı eseri, Simya ve Kimya kelimelerinin kökeni oldu. Geliştirdiği “İmbik” ve ilk defa kendisinin ortaya attığı “Baz” kavramıyla kimyanın gelişmesine katkıda bulundu. Nitrik asit, hidrojen klorür ve sülfürik asitin rafine ve kristalize yöntemlerini buldu. Sitrik asit, asetik asit ve tartarik asidi keşfetti. Gümüş nitratın güneş ışığı etkisiyle karardığını keşfederek fotoğrafçılığın ilk önemli buluşlarından birini de gerçekleştirdi.

İlk modern lâboratuarı kuran bilgin… Tıp tarihinde ilk defa kobay kullanan hekim… Ebubekir er- Râzî… Türk kökenli Müslüman bilim adamı, 865 yılında Horasan'ın Rey kentinde doğdu. Tıp ilmini temellendirip sistemleştiren Râzî, elliden fazlası tıp kitabı olmak üzere, değişik alanlarda 230 eser bıraktı. “Bütün bilgiler” anlamındaki el- Hâvî adlı tıp ansiklopedisi, 18. yüzyıla kadar Avrupa üniversitelerinde ders kitabı olarak okutuldu. Çiçek ve suçiçeği hastalıklarının farklılıklarını ortaya koyan özgün tespitleri nedeniyle, 1970 yılında Dünya Sağlık Örgütü tarafından şükranla anıldı. Râzî, tarihte ilk kez modern anlamda bir laboratuar kurarak, kimyayı tıpta kullandı. Tasarladığı beher, kabak şekilli kap, damıtma imbiği, değişik tipte fırın ve ocakların bir çoğu günümüzde de kullanılıyor. Çalışmaları sırasında yeni kimyevî maddeler ve yeni yöntemler geliştiren Râzî'nin en önemli başarılarından birisi, farklı organik maddeleri damıtmak suretiyle çeşitli yağlar, tuzlar ve boyalar elde etmesidir.

Samanyolunun tarifini ilk kez yapan bilim adamı… Tüm zamanların en büyük optikçisi… Karanlık odanın mucidi… İbn el- Heysem… Batı'da Alhazen olarak bilinen Müslüman Arap bilgin, 965 yılında Basra'da doğdu. Optik alanında çığır açtı. Felsefî tartışmalara konu olan bir şeyi deneylere dayalı bilime dönüştürdü. Aristo ve Batlamyüs'ün, “dünya kainatın merkezidir” şeklindeki görüşlerini reddetti. Uzayda daha başka sistemlerin de bulunabileceğini ve güneş sisteminin mevcut olduğunu söyledi. Kendisinden yüzlerce sene sonra, önce İbn-i Şatır ve Batrûci sonra Newton ve Kepler, güneş sistemi nazariyesini kabullendiler ve yer kürenin bu sistem içinde bulunduğunu söylediler. Samanyolunun sabit yıldızlardan oluştuğunu ilk kez net şekilde açıkladı. Oklit ve Batlamyüs'e göre görme işi, gözden çıkan ışınların eşyaya ulaşarak, gözün eşyayı algılaması sonucunda oluşuyordu. Optik Kitabı'nda gözün çizimini yapan El- Heysem, bunun yanlış olduğunu, görme olayının nesnelerden yansıyarak göze giren ışık sayesinde gerçekleştiğini söyledi. Bu teorisini ispatlamak için de bir tarafında delik, diğer tarafında beyaz bir perde bulunan karanlık odayı kullandı. Delikten giren ışık, odanın dışındaki nesnelere ait görüntüyü karşı duvardaki pedreye ters olarak yansıtıyordu. Arapça'da karanlık ya da özel oda anlamına gelen “Kamara” adını verdiği bu düzenek, dünyanın ilk karanlık odası olduğu gibi aynı zamanda ilk sinema perdesidir.