Türkiye’nin dört bir yanında kutlanan Ahilik Kültürü Haftası’nın temelinde Osmanlı esnafının ahlakı yatıyor. Geçmişte günümüze miras kalan bu geleneğin kutlanmasında bu zamana kadar etkili olan ahilerin hikayelerini sizler için derledik.
'Ben siftah ettim' deyip müşterisini daha siftah yapmamış komşusuna gönderen Osmanlı esnafının dayanışmasını herkes duymuştur. Kendisiyle birlikte komşusu da kazansın isteyen esnaflar, "Rızkı veren Allah'tır" diyerek birbirlerine destek oluyorlardı. Osmanlı döneminde ki bu esnaf ahlakını hep dinlemişizdir. Tereyağı sattığı müşterisinin bal talebini karşılamayıp, bal kendisinde olmasına rağmen siftah etmeyen komşu esnafa gönderen koca gönüllü Osmanlı’nın esnaf adamlarını hep biliriz. Türkiye’nin dört bir yanında kutlanan Ahilik Kültürü Haftası’nın temeli de Osmanlı’daki bu dayanışmadan geliyor. Biz de ahilik nedir, nasıl ahi olunur, ahiliğin temel ilkeleri nedir diye derledik. Ayrıca ahilerin içerisinden seçilen Ahi Baba’ların hikayelerini toparladık.
Ahilik nedir?
Ahilik, kelime olarak, Arapça “kardeşim” anlamına gelen “Ahî” kelimesinden gelmektedir. Bunun yanında, Ahî kelimesinin Türkçe kökenli “Akı” kelimesinden geldiğini savunanlar da vardır. Akı kelimesi “eli açık, cömert, yiğit” gibi anlamlara gelmektedir.
Ahiliğin toplumsal karşılığı
Anadolu halkının ekonomik ve kültürel yaşamında önemli bir boyut oluşturan Ahilik; dürüstlüğün, sevginin, dostluğun, yardımlaşmanın, hoşgörünün, bilginin ve dayanışmanın sanat ile birleşimidir. Bu anlamda Ahiliğin, işçinin, çalışanın, üretenin, namuslu kazancın, namuslu ticaretin ve adaletli yönetimin simgesi olduğunu söylenebilir.
Ahiliğin temel ilkeleri:
- Ahilik, halka dönük bir kurumdur. Kendi ticaret çıkarını diğer meslektaşlarından üstün tutmayan kişi mutluluğu halka hizmet edip yararlı olmakta arar.
- Belli bir süre, bir iş basamağında kalarak olgunlaştırılan yamak-çırak-kalfa-usta hiyerarşisi kurmayı ve bu basamaklarda baba-evlat ilişkisi gibi öğreticiye candan bağlanmak suretiyle sanatı, sağlam ahlaki ve mesleki temellere oturtmayı amaçlar.
- Esnaf ve sanatkârlıkta önemli bir sorun olan üretici-tüketici çıkar ilişkilerini, birbirleriyle sürtüşmeye düşmeyecek şekilde ayarlar.
- İşe saygı ve çalışkanlık, yardımlaşma ve haksızlığın cezalandırılması da Ahilik kurumunun temel ilkeleri arasındadır.
Ahilik geleneğine göre bir ahi nasıl olmalı?
- Alnı açık olmalı
- Eli açık, cömert, yardımsever olmalı
- Sofrası, kapısı açık olmalı, nesi varsa misafiriyle paylaşmalı
- Dilini yalandan, gıybetten, iftiradan bağlamalı
- Gözünü ayıp aramaktan, elini haramdan bağlamalı
- Belini bağlamalı, kimsenin namusuna göz dikmemeli.
Böyle güzel ilkelerle var olmuş olan Ahilik kurumu, Osmanlılar döneminde lonca, gedik kuruluşları olarak devam etmiş; Cumhuriyetin kuruluşuyla birlikte de esnaf teşkilatları, yasal düzenlemelerle çalışmalarını sürdürmüş. Bugün peştamal kuşanma yerine diploma verilmekte, esnafın ve çalışan kesimlerin sosyal güvenlikleri devletin sosyal güvenlik kurumları aracılığıyla sağlanmakta. Esnafın ve çalışanlarının hakları Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birlikleri ve Konfederasyonlarca korunmakta. Ahilerin kurduğu esnaf ve sanatkar birliklerinin koyduğu ana ilkeler, daha sonraları bu alanda hazırlanan yasaların ve tüzüklerin temelini oluşturdu.
Günümüzde, esnaf ve sanatkarların oluşturduğu kurumlar; Ahiliğin insana değer veren, dayanışmayı özendiren ve adaleti amaçlayan temel ilkelerinden yararlanmakta, insanlığın ortak erdemleri olan sevgi, bilgi, dostluk, adalet ve dayanışma gibi değerlere önem vermektedir.
Ahilik Kültürü Haftası nasıl kutlanmaya başlandı?
İşte, daima “iyiyi, doğruyu, güzeli” benimsemiş olan ahilik kurumunun bu yanlarını yeni nesillere aktararak öğretmek amacıyla daha önce sadece Kırşehir’de düzenlenen Ahilik Bayramı'nın ülke geneline yayılması ve “Ahilik Kültürü Haftası” adı altında kutlanması amacıyla 1988 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan Yönetmelik esas alınarak kutlanmakta.
Ahilik kurumunun bilimsel platformda araştırılması ve tanıtılması amacıyla 5 yılda bir sempozyumlar düzenlenmekte.
1988 yılına kadar Kırşehir Valiliğince ve sivil toplum kuruluşlarının yanı sıra, Bakanlık tarafından da geleneksel olarak kutlanan Ahilik Kültürü, Bakanlığın 02.07 1988 tarihinde hazırlanan ve 19860 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren yönetmelikle resmi bir nitelik kazanmış olup Merkez Yürütme Kurulu tarafından belirlenen iller tarafından Ekim ayının ikinci pazartesi gününden başlayarak bir hafta süren etkinliklerle kutlanmakta.
Ahi babalar
İSTESOB ve İstanbul Büfeciler Esnaf Odası Eski Başkanı Hüsnü Çınar, örnek meslek hayatı ve esnaf camiasına katkılarından dolayı 2009 yılında Yılın Ahi Babası seçildi.
İstanbul Lokantacılar Odası eski Başkanı Basri Sever 2010 Yılı Ahi Babası oldu. Sultanahmet’te yapılan etkinlikte Sever’e Ahi kaftanı İSTESOB Başkanı Faik Yılmaz tarafından giydirildi.
İSTESOB ve Ahilik Komitesi, 2011 Yılında İstanbul’da Yılın Ahi Babası olarak İstanbul Ayakkabıcılar Esnaf Odası ve Esnaf Ve Sanatkârlar Kredi Ve Kefalet Kooperatifleri İstanbul Bölge Birliği Başkanı Temel Çoruh’u layık gördü. Çoruh, kaftanını Sultanahmet amfi tiyatroda yapılan etkinlikte giydi.
İstanbul Otelciler Odası Başkanı Niyazı Yaşar, bir ömürlük meslek hayatının karşılığı olarak 2012 Yılı Ahi Babası olma onuruna erişti. Yaşar şed kuşanma sonrası ise şu açıklamaları yapmıştı: "Her türlü aşırı uygulamalardan kaçmak lazım. Esnafımızın ürettiği ürünleri kaliteli hale getirmesi gerekiyor. Dünyadaki rakiplerimizle yarışacak hale gelmeliyiz.”
1947 yılında babasının yanında mesleki hayatının ilk adımını atan İstanbul Mobilya ve Döşemeciler Esnaf Odası Başkanı Kemal Gürel, meslek hayatının en önemli anlarını da 2013 yılı Ahilik etkinliklerinde yaşadı. Gürel, 2013 Yılı Ahi Babası olurken, toplum ahilik ahlakına daha çok sarılmamız gerektiğini belirtti.
Sultanahmet Amfi tiyatroda, Şed Kuşatma töreni yapıldı ve Yılın Ahi Babası seçilen İstanbul Kasket ve Şapkacılar Esnaf Odası Başkanı İsmail Demirbaş’a kaftanı giydirildi. Demirbaş, esnaflık geçmişinden özetler sunduğu konuşmasında, Ahiliğin toplumumuz üzerindeki önemini anlattı.
2015’te Yılın Ahi Babası seçilen İstanbul İşkembe Çorbacıları ve Sakatatçılar Kokoreççiler ve Tavuk Satıcıları Esnaf Odası Başkanı Fevzi Uluceviz’e ahilik kaftanı giydirildi. Uluceviz uzun meslek hayatının sonunda Yılın Ahi Babası seçilmenin, kendisi için onur ve mutluluk vesilesi olduğunu söyledi.
2016’da İstanbul’da Yılın Ahi Babası olma onuruna erişen isim 50 yıldan fazladır bakkallık yapan Emin Turan oldu. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Kasımpaşa’da ikamet ettiği dönemde alışveriş ettiği isimlerden biri olan Turan, dürüstlüğü ve babacan esnaflığı nedeniyle İSTESOB tarafından Yılın Ahi Babası seçildi.
2017’de Yılın Ahi Babası seçilen Ümraniye Marangozcular Esnaf Odası Başkanı Suat Yazıcı, seçildiği gün için “Bugün benim günüm” diyerek hayatının en büyük ödülünü aldığını dile getirdi.
