Türkiye'de alfabe değişiyor mu? TDK Başkanı Prof. Dr. Mert konuya açıklık getirdi

Türk Dil Kurumu Başkanı Prof. Dr. Osman Mert, alfabe çalışmaları hakkında merak edilenleri anlattı.

Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) tarafından oluşturulan Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu, 34 harflik çerçeve şeklindeki Ortak Türk Alfabesi önerisinde uzlaşıya vardı. Bu gelişmeyle birlikte, "Türkiye'de alfabe değişikliği olacak mı?" sorusu gündeme geldi. Türk Dil Kurumu (TDK) Başkanı Prof. Dr. Osman Mert, Türkiye ile Azerbaycan alfabelerinde bir değişiklik olmayacağını vurguladı. 34 harfli listenin Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan'ın alfabelerindeki harflerin toplamını içerdiğini ve bu listenin tüm lehçelerin ortak kullanımı için bir çerçeve alfabe oluşturduğunu belirtti. Mert, "Bizim kullandığımız 29 harf, diğer Türk cumhuriyetlerinin alfabelerinde yer alacak" dedi.

Türk Devletleri Teşkilatı tarafından kurulan Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu, 9-11 Eylül tarihlerinde Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de üçüncü toplantısını gerçekleştirdi. Toplantıda, Türk dilleri için ortak bir alfabe oluşturma çalışmaları nihayete erdi. Türkiye’yi Türk Dil Kurumu'nun temsil ettiği bu önemli buluşmada, 1991 yılında bilim insanları tarafından önerilen Latin tabanlı Ortak Türk Alfabesi projesi kapsamlı bir şekilde ele alındı.

Toplantıda, Kırgız Cumhurbaşkanlığına bağlı Devlet Dili ve Dil Politikaları Ulusal Komisyonu Başkanı Melis Murataliev (ortada), Türk Akademisi Başkanı Şahin Mustafayev (sağda) ve Türk Dil Kurumu Başkanı Osman Mert (solda) de yer aldı.

Yapılan detaylı incelemelerle projenin geliştirilmesi gereken yönleri belirlendi ve

titiz çalışmalar sonucunda 34 harften oluşan Ortak Türk Alfabesi üzerinde mutabakat sağlandı.

Bu yeni alfabenin, Türk dillerindeki farklı fonemleri karşılayacak şekilde tasarlandığı vurgulandı. Toplantıda ayrıca, bu tarihi niteliğe sahip alfabenin Türk halkları arasındaki iletişimi güçlendirmek ve dil mirasını korumak amacıyla uygulanması ve desteklenmesi için ilgili kurumlara çağrıda bulunuldu.

Çalışmalar 1926'da başladı

Ortak alfabe çalışmalarının ilk olarak 1926'da Bakü'de başladığını anlatan

Türk Dil Kurumu (TDK) Başkanı Prof. Dr. Osman Mert

çalışmaların Sovyetler Birliği döneminde sonlandırıldığını söyledi.

Sovyetler dağıldıktan sonra...

Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla 1991 yılında İstanbul'da yeniden çalışmalara başlandığını ve 34 harf üzerinde uzlaşıldığını dile getiren Mert, bu sürecin ardından,

2022 yılında Türk Devletleri Teşkilatı bünyesinde Ortak Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu'nun kurulduğunu belirtti.

Mert, komisyonun ilk toplantısında genel ilkelerin ve çerçevesinin belirlendiğini, ikinci toplantıda da benzer konuların işlendiğini ve detayların ele alınmadığını kaydetti.

Son toplantının 9 Eylül'de Bakü'de yapıldığını ifade eden Mert, toplantının

Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Azerbaycan, Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti

temsilcilerinin katılımıyla gerçekleştiğine değindi.

Zor ve sancılı bir süreçti, başardık

Mert,

"Alfabe değiştirmek kolay bir süreç değildir. Zor ve sancılı bir süreçtir. Bundan dolayı tabii ki toplantı planladığımız gibi geçse de toplantı esnasında pek çok kez tartışmalar, ara vermeler gerçekleşti ama sonuç itibarıyla bunu başardık"

değerlendirmesinde bulundu.

Devlet başkanlarının onayı bekleniyor

TDK Başkanı Mert, belirlenen harflerin uluslararası alfabedeki karşılıklarının yer aldığı listenin dışişleri bakanlıkları ve cumhurbaşkanlıklarına gönderildiğini, bundan sonraki sürecin parlamentoların onayıyla devam edeceğini ifade etti. Mert,

"Parlamentoların onayını takiben, devlet başkanları alfabeleri kabul edecek. Alfabelerin siyasi bir boyutu da var ve bu süreçte parlamentoların onayı gereklidir"

dedi.

Prof. Dr. Osman Mert, komisyon tarafından bütün lehçelerin ihtiyacı olan harflerin teker teker belirlendiğini ve belirlenen tüm harflerin oy birliğiyle kabul edildiğini dile getirdi.

Türkiye ve Azerbaycan'ın alfabelerinde değişiklik olmayacak

Türkiye ve Azerbaycan'ın alfabelerinde bir değişiklik olmayacağını vurgulayan Mert, "Bizim alfabemizde ve Azerbaycan'ın alfabesinde herhangi değişiklik söz konusu olmayacak.

Fakat bizim kullandığımız 29 harf Türk cumhuriyetlerinin kullandığı alfabelerde yer alacak.

Bizim herhangi bir vatandaşımız Türk cumhuriyetlerine gittiğinde tabelaları okuyabilecek, yazıları okuyabilecek" dedi.

Alfabe onaylanırsa...

Alfabenin onaylanması durumunda yazının etkilediği bütün alanlarda yeni gelişmeler meydana geleceğini ifade eden Mert, şunları kaydetti:

"Burada bizim yaptığımız 34 harf üzerinde uzlaşmak değil. Her lehçenin ihtiyacı olan harfleri belirlemek, her lehçe için en uygun alfabeyi oluşturmak. Yani şu an Azerbaycan ve Türkiye dışında

Özbekistan'ın, Kazakistan'ın ve Kırgızistan'ın alfabeleri belirlenmiş oldu.

Aslında şu an size gösterecek olsak üç ayrı alfabe göstermemiz gerekir. Ama bu üç ayrı alfabenin de en az yüzde 95'i harf olarak ortak."

34 harf alfabe değil liste

TDK Başkanı Prof. Dr. Osman Mert, ortaya çıkan bazı spekülasyonlar sonrası TRT'den Ayşe Şimşek'e verdiği röportajda konuya açıklık getirdi. Türkiye ve Azerbaycan’da mevcut alfabede bir değişiklik olmayacağını, diğer lehçelerle ortak olan 29 harfin kullanılmaya devam edeceğinin bir kez daha altını çizen Mert, "Bu konuda bazı spekülasyonlar oldu.

34 harfli liste, Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan'ın alfabelerinde var olan harflerin toplamı

ancak bu bir alfabe değil, liste.

Her lehçe sadece ihtiyacı olan harfleri kullanacak, ortak olan 29 harf aynı kalacak.

Örneğin,
Türkiye Türkçesinde olmayan bazı fonem değeri taşıyan sesler Kazak, Kırgız, Özbek Türkçelerinde var. Dolayısıyla bu sesleri ayrıca işaretlemek gerekiyordu.

Kapalı 'e' gibi sesler Türkiye'de ağızlarda var ama yazı dilinde işaretlenmiyor. Ancak bu bir anlaşılabilirlik sorunu yaratmıyor çünkü kelimeler cümle içinde anlam kazanıyor.

Ekonomik olmak zorunda

Prof. Dr. Mert, alfabenin ekonomik olması gerektiğini, yani fazla harf eklenmesinin alfabenin karmaşıklığını artırabileceğini vurgulayarak, çerçeve alfabeye eklenen harflere ilişkin şunları ifade etti:

"Türkiye Türkçesinde olmayan, ama diğer lehçelerde var olan sesler için harfler listeye alınmak zorundaydı ve alındı, dolayısıyla bu herhangi bir lehçenin alfabesi değil, bütün lehçelerde kullanılan ve üzerinde uzlaşılan bir çerçeve alfabedir."

Balkanlardan Çin'e Türkçe

TDK Başkanı Prof. Dr. Osman Mert TRT'den Ayşe Şimşek'e verdiği röportajda ise Balkanlardan yola çıkan bir Türk'ün Çin'e kadar Türkçe konuşabildiği gibi artık

Türkçe'nin lehçeleriyle yazılanları da okuyarak seyahat edebileceğini

ifade etti. Mert,

"Türk Dünyası Ortak Alfabesi eğitimden ekonomiye, teknolojiden diplomasiye kadar pek çok alanda Türk Cumhuriyetleri arasındaki bağları kuvvetlendirecek ve ortak bir gelecek inşasına katkı sunacak"

dedi.