FETÖ’nün 15 Temmuz kalkışması başta 2016 olmak üzere ekonomik verilerde kendini olumsuz olarak gösterdi. Büyümeden turizme, yabancı sermaye girişinden ihracata ekonomik her alanda 15 Temmuz’un izleri görüldü.
Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü’nün 15 Temmuz Demokrasi ve Milli Birlik paneline sunulan bildiriler kalkışmanın ekonomide yarattığı izi gözler önüne serdi. Prof. Dr. Ercan Taşkın’ın çalışmasında 15 Temmuz’un etkileri masaya yatırıldı. Buna göre alanlar itibariyle etkileri şöyle özetlendi:
DÖVİZ ÇIKTI, NOT DÜŞTÜ
Darbe girişimi sonrası süreç Dünya Bankası, IMF ve ilgili kredi derecelendirme kuruluşlarınca yakından izlenmiştir. Girişimin hemen akabinde siyasi belirsizlik nedeniyle döviz kurları üzerinde olumsuz etkiler meydana gelmiş ve kredi derecelendirme kuruluşlarının Türkiye’nin notunu düşürmesiyle birlikte borsa verilerinde düşüş kaydedilmiştir. 15 Temmuz 2016 hain darbe girişimini izleyen 3 aylık zaman periyodunda döviz kurlarındaki yatay eğilim devam etmiştir. Eylül ayı dolar kuru ortalaması 2,96 ve Euro kuru 3,32 seviyesindedir. Kasım ayından itibaren daha belirgin artış sürecine giren döviz kurları, Ocak 2017 sonu itibariyle ortalama bazda dolar kuru açısından %26,04 ve Euro kuru için %19,38 oranında yükselmiş ve dolar/TL kuru 3,74 seviyesine, Euro/TL kuru 3,97 seviyesine çıkmıştır. Darbe girişimini takip eden ilk iki ayda S&P ve Moody’s’in, Türkiye’nin kredi notunu aşağı çekmesiyle birlikte BIST 100 endeksinin ABD Doları bazında değer kaybetmesi söz konusu olmuştur.
YABANCI YATIRIMCI ÇIKTI
Derecelendirme kuruluşlarının ülkemizin kredi notunu düşürmesi borsadan yabancı yatırımcıların kısmen de olsa çıkışına neden olmuştur. Grafik 2’ye bakıldığında, darbe ile beraber sert bir düşüş gözlemlense de görülmektedir ki Türk milleti, ülkemizin şirketlerine olan güven ve desteğini sürdürmüştür.
EKONOMİ KÜÇÜLDÜ
Türkiye’de yaşanan darbe ve darbe girişimlerini temel alan ekonometrik bir analizde, darbe dönemlerinde ekonominin yüzde 26 küçüldüğü saptanmıştır. Dolayısıyla bu tarz olayların ekonominin en önemli performans göstergesi olan milli gelir üzerinde olumsuz etkileri olduğunu söylemek mümkündür. Türkiye 2010 yılından itibaren yaklaşık 25 çeyrek dönem ekonomik büyüme kaydetmiştir. 15 Temmuz darbe girişiminin gerçekleştiği 2016 yılının son çeyreğinde ise 6 yılın ardından yüzde 1,8 oranında küçülmüştür.
İŞSİZLİK DE ARTTI
2002 sonrası süreçte ekonomik büyümedeki iyileşmelerin yanı sıra, işsizlik ve enflasyon oranları da düşmüştür. Bununla birlikte 2015 yılı sona erdiğinde 3,2 milyon kişi seviyesinde olan işsiz sayısı 2016 yılının ilk beş ayı sonunda 2,9 milyon kişiye, işsizlik oranı ise yüzde 9,4’e kadar gerilemiştir. Hatta Türkiye’deki işsizlik oranı, 2015 ’in ikinci çeyreğinde Avrupa Birliğindeki işsizlik oranına eşit olmuştur. Ancak darbe girişimi öncesinde %9,4’lere kadar gerileyen işsizlik oranı yüzde 11, 1’e kadar yükselmiştir. 2016 yılı Mayıs ayı sonu itibariyle 2,9 milyon kişi olan işsiz sayısı 2016 yılı sonu itibarıyla 3,9 milyona kadar yükselmiş, istihdam edilen kişi sayısı ise yaklaşık olarak 1 milyon gerilemiştir.
ESNAF KREDİ KULLANMADI
Darbenin esnaf ve sanatkarlar üzerindeki etkileri de dikkat çekiyor. 2016 yılı içerisinde faiz indirim desteği ile esnaf ve sanatkârlara kredi ve kefalet kooperatifleri aracılığıyla kullandırılan toplam 12 milyar lirayı aşan meblağ bulunmaktadır. Kullanılan krediler bakımından yıl içindeki en büyük düşüş temmuz ayında gerçekleşmiştir. Bu aydan sonra yıl boyunca hiçbir ayda haziran ayı kullandırım rakamı (1 milyar 92 milyon TL) yakalanamamıştır. Bu durum temmuz ayı sonrasında esnaf ve sanatkârların bir müddet yatırım amaçlı kredi kullanmaktan ve ticari faaliyetlerinde riske girmekten kaçındıklarını göstermektedir. 15 Temmuz darbe girişimi, esnaf ve sanatkârlar için ekonomik olumsuzlukları beraberinde getirse de oturmuş kredi ve kefalet kooperatifçiliği ekonomimizin kılcal damarlarına vurulmak istenen bu darbeyi emmiş, esnaf ve sanatkârlarımızı korumuştur.
DOĞRUDAN EKONOMİ HEDEF
15 Temmuz darbe girişiminin etkilerinin incelenmesi gereken bir diğer alan ise kurulan ve kapanan şirket sayılarıdır. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği tarafından açıklanan aylara göre açılan ve kapanan şirket sayılarına bakıldığında Türkiye ekonomisini doğrudan hedef alan darbe girişiminin kurulan şirket sayısında kayda değer bir azalmaya yol açamadığı ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte darbe öncesi kapanan şirket sayısı, darbe sonrası kapanan şirket sayısına göre daha azdır. Buradan da anlaşılacağı üzere, milletin her alanda Türkiye ekonomisi, siyasi istikrarı ve kamu maliyesine güveni tamdır. Dolayısıyla yatırımcıların yastık altına yönelmek yerine her alanda ekonomiye katılma istekleri ortaya çıkmaktadır.
REKABET GÜCÜ ETKİLENDİ
Türkiye’nin yıllar itibariyle rekabet endeksi sıralaması (2006 -2019 ) incelendiğinde görülmektedir ki 2006 yılından 2008 sürecine doğru Türkiye önemli bir sıralamaya sahip olarak olumlu yönde ilerlemeler kaydetmiştir. Bilindiği üzere 2008 yılında ortaya çıkan global ekonomik kriz nedeni ile gelişmekte olan ülkeler için ciddi anlamda rekabet edebilme sorunu ortaya çıkmıştır. Buna rağmen Türkiye bir miktar gerilese de 63. sıradan önce 61. sıraya ve daha sonrasında ise hızlı bir toparlanma eğilimi ile 59. sıraya ve daha sonrasında ise çok başarılı bir ilerleme ile 43. sıraya kadar yükselmiştir. Ancak hain darbe girişiminin ayak izleri niteliğinde olan 17-25 Aralık 2013 hadiselerinin de etkisi ile elde edilen sıralama başarısı önce yerini 43 ve 45.liğe ve devam eden süreçte ise darbe girişimi hadisesi ile de tekrardan 2008 kriz sonrası dönemdeki sıralamalara yani 61.liğe geriletmiştir. Bu yönü ile de değerlendirildiğinde darbenin ekonomik anlamda Türkiye’nin rekabet gücüne verdiği zarar alenen görülüp değerlendirilebilmektedir.
SERMAYE GİRİŞİ AZALDI
Diğer önemli bir gösterge ise doğrudan yabancı sermaye girişidir. Türkiye’de sağlanan ekonomik ve siyasal istikrarın ardından 2005 yılından itibaren doğrudan sermaye girişlerinde önemli artışlar meydana gelmiştir. Doğrudan yabancı sermaye girişindeki artış veya azalışların yatırımcıların duyduğu güvene ve yatırım iklimine bağlı olduğu düşünülürse darbe girişiminin bu konudaki etkisinin sınırlı kaldığı söylenebilir. 2015 yılına göre 2016 yılında doğrudan yabancı sermaye girişleri azalmış olsa da halen önemli bir seviyede bulunmaktadır.
EN AĞIR FATURA TURİZME
Özellikle 15 Temmuz hain darbe girişiminin en ağır faturası turizm sektöründe gözlemlenmiştir. Oluşturulan sun’i algı sonucu 2016 yılının Temmuz ayında ülkemize giriş yapan turist sayısı %36,7 oranına gerilemiştir. Temmuz sonrasından yıl sonuna kadar geçen dönemde ise turist sayısındaki gerileme aylık ortalama %26 oranında gerçekleşmiştir. 15 Temmuz’da yaşanan ve başarısız olan hain darbe girişiminin turizme etkisini şöyle de değerlendirebiliriz: 15 Temmuz’dan önceki 10 aylık dönemde ülkemize gelen turist sayısı 24,2 milyon iken darbe girişimi sonrasındaki 10 aylık dönemde ise bu sayı 19,9 milyon kişiye gerilemiştir. Ortalama bir turistin harcama miktarının 700 dolar olduğu değerlendirilirse 15 Temmuz hain darbe girişimi ile beraber turizm gelirlerindeki gerilemenin yaklaşık 3 milyar dolar (yaklaşık 11 milyar TL) olduğu değerlendirilebilir.
