Adıyaman’da iş yerleri çoğunlukla apartmanların altında bulunuyor ve bunların %95’i yıkılmış ya da ağır hasar almış. Enkaz altında kalan mal da çöp olmuş. İlde, Esnaf ve Sanatkarlar Odası ile Ticaret ve Sanayi Odası'na kayıtlı 23 bin iş yeri bulunuyor. Esnafın 5 talebi var: Esnafa iş yeri olarak konteyner tahsis edilsin. Çalışabilecek olanların dönüşü teşvik edilsin. Bankalar mobil şubeler kursun. TOKİ dükkan yapsın. 2 yıl geri ödemesiz uzun vadeli kredi verilsin.
Depremin vurduğu Adıyaman’da esnaf kelimenin tam anlamıyla göçmüş. Enkazla dolu kentin cadde ve sokaklarını dolaştığınızda bu acı gerçeği bütün çıplaklığıyla görüyorsunuz. İş yerlerinin bina göçüklerinin altında kaldığı kentte canını kurtaranlar memleketlerini terk etmiş. 270 bin nüfusun yaşadığı Adıyaman’ın merkezi, hayalet bir şehre dönüşmüş. Binaların alt katlarında kümelenen iş yerleri, en çok zarar gören yapılar olarak göze çarpıyor.
Adıyaman Esnaf ve Sanatkarlar Odası kayıtlarına göre; şehir merkezi ve 8 ilçede toplam 18 bin esnaf var. Ticaret odasına kayıtlı 5 bin civarındaki işletme ile birlikte Adıyaman’daki iş yeri sayısı 23 bini buluyor. Besni, Çelikhan ve Kahta esnafı depremden çok etkilenmezken; Adıyaman kent merkezi ile Gölbaşı ilçesi adeta silinmiş. Ayakta kalan sağlam iş yeri yok denecek kadar az.
RAFLARDAKİ MİLYARLARCA LİRALIK ÜRÜN ÇÖP OLDU
Yıkılan binaların altında kalan dükkanlardaki milyarlarca liralık ürün çöp olmuş. Adıyaman’ın en eski yapılarından biri olarak bilinen Oturakçı Pazarı da depremden büyük zarar görmüş. 155 yıllık geçmişi olan Tuz Hanı da ağır hasar almış. Buna karşın, kentin kuzeyinde yer alan 110 dükkanlı Adıyaman Park AVM’nin ayakta kalabilmiş olması dikkat çekiyor.
Depremin vurduğu iller arasında bir karşılaştırma yapıldığında, Adıyaman’ın hem hayatını kaybeden kişi sayısı hem de ekonomik hasarın büyüklüğü bakımından Hatay’dan sonra en çok zarar gören ikinci kent olduğu söylenebilir. Bölgeyi ziyaret eden iş dünyası sivil toplum kuruluşu temsilcilerinin de tespitleri bu yönde. Yıkım yaşanan Kahramanmaraş, Hatay, Şanlıurfa, Diyarbakır, Malatya gibi büyük kentlerin ortasında kaldığı için Adıyaman’daki hasarın boyutu geç fark edilince yıkımın etkisi katlanmış.
GÖZLER TOKİ’DE
Adıyaman’da depremin yaralarını sarmak çok uzun zaman alacak. Kentin yapı stoğunun silbaştan tasarlanması lazım. Esnaf, bu konuda TOKİ’ye umut bağlamış durumda. İnşa edilecek konutların altına kendileri için sağlam iş yerleri yapılmasını istiyorlar. Bundan daha önemli bir sorun var. Depremin ardından, Adıyaman nüfusunun yüzde 70’i kenti terketmiş.
ÖNCE FABRİKALAR İŞBAŞI YAPACAK
Adıyaman yeniden inşa edilse bile, gidenlerden kaç kişinin geri geleceğini kestirmek güç. Deprem acısıyla birlikte bu belirsizlik de esnafı umutsuzluğa itmiş. Bu karamsarlığı dağıtmak için konutlarla birlikte çarşı pazarın da yeniden dizayn edilmesi gerekiyor. Enkazlar ayıklanıp kaldırılmadan ve hasar tespit raporlaması tamamlanmadan, Adıyaman esnafının işbaşı yapması zor görünüyor. Ancak Organize Sanayi Bölgesi’nin tekrar üretime geçmesi için çalışmalar yürütülüyor. Elazığ Organize Sanayi Bölgesi’nde 200 civarında işletmede 22 bin kişi çalışıyordu. Kentin kuzeybatısındaki OSB’de tekstil, gıda, enerji, ilaç, otomotiv gibi alanlarda üretim yapılıyordu. Sanko’nun da bir iplik fabrikasının bulunduğu organize sanayide 10 fabrika depremde yıkılmış. Birçok fabrika binası da ağır hasar almış. OSB’de elektrik, su ve doğal gaz sorunu yok. İşverenler, fabrikalar çalışanlarının toparlanmasını bekliyor. İşçilerin kalabilecekleri konteyner kentlerin kurulumuna başlandı. İşletmelerin kaybının derinleşmemesi için bu konuda hızlı aksiyon alınması talep ediliyor.
SİPARİŞLERE CEVAP VERİLEMİYOR
Adıyaman, 2022 yılında 97 milyon dolarlık bir ihracat yaptı. Hububat, bakliyat ve yağlı tohum ihracatında son yıllarda önemli bir çıkış yakalayan Adıyaman, tekstil ve hazır giyim alanında da öne çıkmaya başlamıştı. Birçok ülkeye ihracat sağlayan kentteki üreticiler, deprem sebebiyle müşterilerinin siparişlerine cevap veremez hale geldi. Yetişmeyen siparişler sebebiyle iş yükünün büyük bir bölümünün Şanlıurfa’ya kayması bekleniyor. Çünkü iki ilin üretim kompozisyonu birbirine çok benziyor.
ESNAFIN 5 İSTEĞİ VAR
- *Bankalar mobil şubeler kursun
- *TOKİ, esnaf için dükkan yapsın
- *Şehre geri dönüş teşvik edilsin
- *2 yıl geri ödemesiz uzun vadeli kredi verilsin
- *Esnafa iş yeri olarak konteyner tahsis edilsin
Borçlar karşılıklı ertelenebilir
Adıyaman’da konuştuğumuz isimlerden Esnaf Sanatkarlar Odaları Birliği Başkanı Ziya Duranay, bu konunun üzerinde özellikle durulması gerektiğini vurguladı. Duranay, “Alacak verecek konusunun nasıl sonuçlanacağını bilmiyoruz. Devletin verdiği kredilerle mi esnaf borçlarını öder yoksa iş yerine destek mi çıkar, bunun iyice netleşmesi lazım. Bankalar şu anda yükümlülükleri 6 ay ertelediler ancak borçlu olduğumuz şirketler var. Birçok alacak bugün itibarıyla tahsil edilemez durumda. Belki karşılıklı erteleme olabilir. Çünkü bizim elden, müşteriden aldığımız çekler var. Onları da şirketlere vermişiz. Onlar da ödenmeyecek. Ödenmeyince yine muhatabı biz olacağız” dedi.
Şehri öğrenciler ayakta tutuyordu
- Adıyaman’da 22 bin üniversite öğrencisi, esnaf için önemli bir müşteri kitlesiydi. Üniversite kampüsündeki binalar depremde ayakta kalmış. Bu durum, üniversitelerin Adıyaman’da eğitime devam edeceğini gösteriyor ancak; şimdilik öğrenci var esnaf yok. Öğrenciler, müşterisi oldukları Adıyaman esnafının sıcaklığı ve güler yüzü olmadan eğitimlerini sürdürmek zorunda kalacaklar.
Eşya tahliyesi sürüyor
Eşyalarını taşıma vinçleriyle yüksek katlardan indirip yükleyen afetzedeler, Adıyaman’ı terk etmeye devam ediyor. Birçoğu da 110 kilometrelik mesafedeki Şanlıurfa’yı tercih ediyor. İki kent arasında seyahat edildiğini de benzer şekildeki birçok görüntüye rastlamak mümkün.
Tüm varlıklarını kaybettiler
Esnaf, saat 04.17’de meydana gelen depreme iş yerlerinde değil evlerinde yakalandı. Yüzlerce esnaf hayatını kaybetti. Depremden kurtulamayanlardan biri de Adıyaman Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı İrfan Torunoğlu’ydu. Birçok esnaf da yakınlarını kaybettikleri için hala büyük bir yas içinde. Hastanelerde tedavisi devam eden esnafın tek tesellisi ise dükkan ve eşyaları koruyan güvenlik güçlerinin varlığı.
Çek ve senetler ne olacak?
- Deprem bölgesindeki esnafın uzun süre içinden çıkamayacağı bir diğer konu ise alacak verecek meselesi. Esnaf, tüccar ve sanayicinin birbirlerine olan borçlarının ne olacağını kimse kestiremiyor. Olağanüstü durum önemli bir mücbir sebep olarak ortada dursa da çek, senet ve teminat mektubu gibi kıymetli evraklardan kaynaklı ağır bir borç yükü var. Esnaf ve iş adamları, bu konuda önlem alınmasını istiyor.
Tarım kenti Adıyaman
Adıyaman önemli bir tarım kenti. Tütün, badem, fıstık ve üzüm başta olmak üzere bölgede değişik tarım ürünleri yetişiyor. Besni, Çelikhan, Gerger, Gölbaşı, Kahta, Samsat, Sincik ve Tut ilçelerine yayılmış köklü bir tarım geçmişine sahip kentte OSB içerisinde tütün işlemek amacıyla yeni kurulan 2-3 yer bulunuyor. Kentte 4 kooperatif kurulmuş. Bu kooperatiflere üye işletmeler iç piyasada tütün satışı yapıyor.
