İnsanoğlunun en önemli buluşlarından biri olan madenler bugün artık hayatımızın her alanında var. Günümüzde hayatımızın önemli bir parçası haline gelen telefon, bilgisayar gibi elektronik ürünleri bugün madencilik sayesinde kullanıyoruz. Bugün artık ev, araba, telefon veya beyaz eşya satın aldığımızda aslında maden alıyoruz. Madencilik ürünleri denildiğinde ilk olarak akla sanayi ürünleri gelse de hayatın tüm alanında hatta hayatımızı geçirdiğimiz ve büyük önem atfettiğimiz evlerimiz de madencilik ürünleri sayesinde var oluyor. Peki cep telefonunuzun içinde ne var? Cep telefonu ve elektronik cihazların içinde hangi madenler var? İşte cevabı...
Yer kabuğundaki madenleri yıllardır işleyen insanoğlu, bugün bu madenleri kullanma bilgi ve becerisi sayesinde günümüzde modern bir yaşama ulaştı. Yaşam alanlarımızda ortalama 1000 farklı maden-mineral kullanılıyor. Bir akıllı telefon, ortalama 60 elementten oluşur. Bunlar içinde altın, nikel, silikon, potasyum ve alüminyum da vardır. 1980'lerdeki ilk mobil telefonlar, 20 kadar elementten yapılıyordu. Kullanılıp atılmış cep telefonlarından bu metaller çıkarılıp tekrar kullanılabiliyor.
Akılı telefonlarda kullanılan madenler şu şekilde;
- En fazla bakır bulunur. Bakırın kaynağı ise kalkoprittir.
- Kompozit devrelerdeki gümüş bazlı mürekkepler cihaz içindeki elektrik iletim devrelerini oluşturur.
- Entegre devrelerin temelini ise silikon oluşturur. Silikonun temel minerali ise kuvarstır.
- Ana cevheri arsenopirit olan arsenik telefonda radyo frekansı ve güç artırıcı olarak kullanılır.
- Tantal, voltajı düzenlemek için kapasitörlere eklenir. Tungstan mobil cihazlarda soğutucu olarak kullanılır.
Nadir toprak elementi olan bastnazit, akıllı telefonların titreşim sağlayan motorlarında kullanılan mıknatısların üretimlerinde kullanılıyor.
Akıllı telefonun ekranında siliska, kum ve seramik malzelemeri birleştirildikten sonra potasyum ekleniyor. Led aydınlatma için galyum kullanılıyor. Galyumun ana kaynağı ise boksit. Ekranda yer alan iletken kaplamalarda iridyum kullanılıyor. Ekran ve LED’lerde ayrıca germenyum mevcut. Bu iki mineralin kaynağı ise sfalerit. Ayrıca indiyum-kalay-oksit tabakaları ekranda yer alan transparan iletim devrelerinin üretiminde kullanılır.
Cep telefonu bataryalarında spodumen ve tuzlu sular, lityum iyon pillerin katotlarında kullanılan lityum kaynaklıdır. Grafit ise elektrik ve ısı iletme özelliği nedeniyle lityum iyon pillerin iyonlarında kullanılır.
Bugün yaşam alanlarımızda ortalama 1000 farklı mineral kullanılıyor. Madencilik ürünlerinin yaygın kullanımını daha iyi anlamak adına kullanılan materyalleri incelerken eğer bitki veya ağaç gibi yetiştirilen bir üründen bahsedilmiyorsa direk maden ürünü ya da maden ürünleri kullanılarak üretildiğini gözden kaçırmamak gerekiyor. Yemek yerken kullandığımız tabak, çatal bıçak gibi ürünlerden banyodaki klozet lavabo gibi ürünlere kadar her şey madencilik ile var oluyor.
Bunun yanında çok daha uzun yıllardır günlük hayatımızın bir parçası olan birçok üründe maden bulmak mümkün. Öyle ki tüm dünyanın tükettiği madenler dikkate alındığında çarpıcı veriler ortaya çıkıyor. Alıştığımız modern hayatın sürdürülmesi için her insan yıllık olarak 10 ton petrol dışı maden ürününe ihtiyaç duymakta. 79 yaşındaki bir insan yaşam süresi boyunca ise 1.500 ton kayaç, mineral ve metal kullanıyor. Bunlar arasında 160 kilogram kurşun, 6.320 kilogram mermer, 1000 kilogramın üzerinde alüminyum da var.
Madenler ilk çağda da vardı, 10 bin yıl önce de vardı. Yüzyıllardır madenler sırasıyla yaşadığımız çağa bakır, tunç ve demir adını verdi. Madeni tanımayan insanlar, ilk önce doğada parlak rengiyle dikkati çeken hematit, malahit ve benzeri minerallerin farkına vararak, deneyimlerle onları boya malzemesi olarak kullanmayı öğrendi. Günümüzden 10 bin yıl önce Diyarbakır Çayönü Tepesi ve Aksaray Aşıklı Höyük'te daha çanak çömlek üretimine geçilmeden, doğal olarak bulunan saf bakırın toplandığı, balık oltası, iğne ve boncuk gibi küçük nesnelerin üretildiği biliniyor.
Nitekim Türkiye'de eski dönemlerden kalma çok sayıda cüruf birikimi bulunmakta. Bu cüruf birikimleri ise bakır, kurşun, gümüş ve demir metalurjisine ait kalıntılardır. Siirt Madenköy’de erken dönemlerde kullanıldığı düşünülen galeriler, ergitme fırınları ve cüruf yığınları günümüze kadar ulaşırken Hozat’ın Mamlis köyünde bakır madeni yatağı olduğu ve bu madenin prehistorik dönemlerde kullanıldığına dair izlere rastlanmıştır. Bunların dışında, Erzincan ilinin Ilıç’ın Çöpler köyü ile Pasinler ilçesinin Kobalkamu köyünde de prehistorik dönemlerde madencilik faaliyetlerinin sürdürüldüğü düşünülüyor.
