Rusya'nın ekonomi yönetiminde güç savaşı

Rusya'da, Ekonomik Kalkınma Bakanı Aleksey Ulyukaev'in geçen hafta gözaltına alınması, ülkenin ekonomi yönetiminde daha "devlet güdümlü" bir dönemin habercisi olarak yorumlanıyor.

Dünya gündeminde geçen hafta ABD başkanlık seçimini Cumhuriyetçi aday Donald Trump'ın kazanması ile meşgulken, Rusya gündeminin ana maddesi de Ekonomik Kalkınma Bakanı Ulyukaev'in rüşvet iddiasıyla bir gece gözaltına alınmasıydı.

Rus resmi kaynakların iddialarına göre, telefon görüşmeleri bir yıldır teknik takibe alınan Ulyukaev, ülkenin en büyük petrol şirketi Rosneft'in, bir diğer petrol şirketi Bashneft'in yüzde 50,07'lik hissesini 5,2 milyar dolara satın alması işlemi için 2 milyon dolar rüşvet aldı.

Ulyukaev'in söz konusu rüşvet karşılığında, daha önce olumsuz görüş beyan ettiği ihale sürecini onaylamak için Rosneft'in patronu ve ülkenin en önemli politik figürlerinden Igor Sechin'i tehdit ettiği öne sürülüyor.

Bazı üst düzey yetkililer, Ulyukaev'in bir kumpasa kurban edilme ihtimali olduğunu, bazı uzmanlar da yönetim kademelerinde devletçi yapıyı temsil eden ve "Siloviki" olarak adlandırılan kesimin Ulyukaev üzerinden "gövde gösterisi" yaptığını savunuyor.

Rusya'nın güvenlikçi kanadı: "Silovikiler"
Aleksey Ulyukaev, 1990'lı yıllardan bu yana, Putin döneminin eski maliye bakanlarından ve ülkenin en saygın ekonomistlerinden Aleksey Kudrin tarafından da desteklenen, liberal ekonomik reformlar ve Rus hükümetinin şirketlerdeki payının azaltmasını savunan Batı yanlısı biri olarak tanınıyor.
Ancak bu bakış açısı, aynı zamanda sert eleştirilere de maruz kalıyor. Bu eleştirileri en sık dile getiren kesim ise Rusya'nın yönetim kademesindeki en etkin kanatlardan, istihbarat ve güvenlik (ordu) birimleriyle yakın ilişki içerisinde olan, “Siloviki" olarak da gayriresmi şekilde adlandırılan nüfuz sahibi kişiler... Bu nedenle birçok Rus uzman, Ulyukaev'in tutuklanmasının, görüşleri Rusya'nın düşmanlarla çevrili olduğu ve kendini tüm dış tehditlerden mutlak bir şekilde koruması gerekliliğine yönelik şekillenen "Siloviki"lerin liberal kanada yönelik bir "gövde gösterisi" olabileceğini düşünüyor.
"Siloviki"lerin tam "devlet güdümlü" ekonomik yapı karşısında duran liberal kanattan bir bakanı gözaltına aldırmasının, bu fikrin karşısında durmak isteyecek diğer yetkin isimlere de bir mesaj niteliği taşıyabileceği ifade ediliyor. Ulyukaev, ağustos ayında yaptığı açıklamada, Rosneft'in bir devlet şirketi olduğunu, dolayısıyla Bashneft'in özelleştirilmesinde yer almasının doğru olmayacağını söylemişti.
Rosneft Başkanı Igor Sechin, "Siloviki" kanadının önde gelen figürlerinden ve Rusya'da Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in ardından en çok politik nüfuza sahip kişilerden biri olarak görülüyor.

Rusya'nın önde gelen sivil toplum kuruluşlarından, Rusya Federasyonu Sanayiciler ve Girişimciler Birliği'nin Başkanı Aleksander Shokhin, Rosneft'i ve Rusya'nın en güçlü kişilerinden Igor Sechin'i tehdit edecek kişinin "zırdeli" olması gerektiğini, Ulyukaev'e iftira atılması ihtimalini oldukça yüksek gördüğünü açıklamıştı.

Ulyukaev'i, büyük gayretleriyle 2013'te bakanlık görevine getiren kişi olarak bilinen Başbakan Dimitri Medvedev de gelişmeleri "anlamlandırmakta zorlandığını" ifade etmişti.

Rusya'nın saygın gazetelerinden Novaya Gazeta'ya konuşan bir güvenlik yetkilisi, Rosneft'in Güvenlik Sorumlusu Oleg Feoktistov'un, Ulyukaev'in tutuklanma sürecine bizzat katıldığını öne sürerken, Kremlin'e yakınlığıyla bilinen Rosneft sözcüsü Mikhail Leontiev, Rus medyasına yaptığı açıklamada, Ulyukaev'in gözaltına alınışının güvenlik yetkilileri tarafından gerçekleştirilen "harika bir iş" olduğunu söylemişti.

Ekonomisi zor günler geçiren Rusya'da hükümet, düşük petrol fiyatları ve yaptırımlar nedeniyle giderek derinleşen bütçe sorununu yüzde 69,5 hissesini elinde bulundurduğu, günlük yaklaşık 4 milyon varil petrol üretme kapasitesine sahip Rosneft'teki yüzde 19,5'lik hissesini özelleştirerek hafifletmek istiyor.

Rusya Devlet Başkanı Putin, eylül ayında yaptığı açıklamada, Rosneft'in yüzde 19,5'lik hissesinin bu yılın sonuna kadar özelleştirileceğini, sürecin de Ulyukaev tarafından gözetileceğini açıklamıştı. Gözaltına alındığı gün, Putin tarafından görevden de alınan Ulyukaev'in yerine ekonomi bakanlığına kimin getirileceği henüz netlik kazanmazken, Rosneft'in özelleştirme sürecinin akıbeti de bu nedenle yeni soru işaretleri yaratıyor.

Hükümet yetkilileri, Rosneft'in yüzde 19,5'lik hissesinin "gerçek yatırımcılara" satılmasının arzu edildiğini, ancak Rus hükümetinin bu hisseleri Rosneft'e satmaya "mecbur kalabileceğini" açıklamıştı. Rosneft Başkanı Sechin de, bazı açıklamalarında, Rosneft'in özelleştirilecek hisselerine talip olduklarını açıkça dile getirmişti.

Liberal kanadın ön plana çıkan bir diğer ismi Başbakan Yardımcısı Arkady Dvorkovich ise Igor Sechin, dolayısıyla Rosneft'in, Rosneft'teki devlet hisselerinin özelleştirmesini kazanarak şirketteki etkisini daha da artırmasına karşı olduğunu bildirmişti.

Ulyukaev'in gözaltına alınmasının ardından Kremlin'e yakın yayın organlarında isimsiz kaynaklara dayandırılan haberlerde, Dvorkovich'in de soruşturma altına girme ihtimalinin yüksek olduğu belirtilmişti.

Bu yılın üçüncü çeyreğinde de ekonomisi yüzde 0,4 küçülen Rusya'da, yapısal reformlar ile yatırım ortamının güçlendirilmesi özellikle son 2 yıldır yetkililerin yüksek sesle gündeme getirdiği bir konu. Ancak ekonomi bakanının sürpriz bir şekilde, bir gecede gözaltına alınıp hemen ardından görevden alınması, bu yatırım ortamını düzeltmeye yönelik bir hamle olarak görülmeyebilir. Ayrıca, Medvedev hükümetinin ekonomi takımında böylesi üst düzey bir gözaltı, takımın diğer üyeleri açısından da endişe verici olabilir.

Kremlin Basın Sözcüsü Dmitriy Peskov, Ulyukaev'in rüşvet iddiasıyla gözaltına alınmasının ülkedeki yatırım ortamını etkilemeyeceğini öne sürerek, dünyada yolsuzluğun olmadığı bir ülke bulunmadığını, insanların, hangi konumda olursa olsun yolsuzlukla mücadele edildiğini görüyor olmasının Rusya'nın iş ortamı için olumlu bir gelişme olduğunu savunmuştu.

Rus Politolog Dimitri Oreshkin ise konuyla ilgili Rossiya Segodnya gazetesine yaptığı değerlendirmelerde, Ulyukaev'in gözaltına alınmasıyla Rusya'nın uluslararası imajının zarar gördüğünü ifade ederek, "Siloviki"lerin gövde gösterisi pahasına, ülke ekonomisinin yara almasına göz yumulduğunu öne sürdü.

Rusya'nın mevcut sisteminde, kasada para olup olmaması konusunda endişelenenlerin değil, eli kasanın kapağında olanların asıl önemli kişiler olduğu eleştirisini yapan Oreshkin, "Rusya'da güçlü olanlara yapılan yatırım, daima en karlı yatırımdır. Ulyukaev'in gözaltına alınmasıyla ilgili yaşanan süreçte de Sechin'in yanında güvenlikçi (istihbarat destekli) kanat yer alıyor ve o da bu gücü en etkin şekilde kullanıyor." ifadelerini kullanmıştı.

Enerji Piyasaları ve Politikaları Enstitüsü (EPPEN) Başkanı Volkan Özdemir, son dönemde yaşanan gelişmelerin, Rusya'da farklı klikler arasındaki güç mücadelesinin bir yansıması olduğu görüşünde.

Özdemir, Rusya'nın kapitalizmle tanıştığı 1990'lı yıllardan beri iktidarda yer tutan uluslararası sermaye dostu, Batı yanlısı liberal kesimlerin son zamanlarda güç kaybetseler de varlıklarını sürdürdüklerine işaret ederek, "Ancak ABD'de Donald Trump'ın seçilmesi, Rusya'daki küresel sermayeye dost kesimlerin temizlenmesi için fırsat yaratıyor. Silovikiler konjonktürün uygun olduğunu düşünerek rejim içi temizliğe başladı." değerlendirmesinde bulundu.

Putin'in göreve gelmesinden sonra Rusya'nın modelinin adım adım "devlet kapitalizmi" olduğunu ve bu sürecin tamamlanma yoluna girdiğini belirten Özdemir, "Merak edilen bunun Dvorkoviç ve Medvedev'e uzanıp uzanamayacağı." ifadesini kullandı.