Türkiye'nin yerli ve milli savunma sanayindeki gelişimi ve pazardaki büyük rolü dış basında sıkça bir kez daha gündeme geldi. ABD merkezli Center for a New American Security kuruluş "Gelecekteki Müdahalelerde İHA Savaşı" başlıklı analizinde Amerika'nın ihracat kısıtlamalarının Türk İHA'larının dünya sahnesine çıkmasına neden olduğunu, Türkiye'nin Çin'i geride bırakarak pazarda zirveye ulaştığına değindi. İşte dikkat çeken o analizin detayları...
Uluslararası arenada seyir değiştiren yerli ve milli İHA'ların büyük başarısı birçok ülke tarafından yakından takip ediliyor.
Son olarak ABD medyası, İHA pazarında Çin'i sollayarak zirveye ulaşan Türkiye'nin bu büyük zaferine dikkat çeken bir analiz yayınladı.
Center for a New American Security'te, Stacie Pettyjohn, Hannah Dennis ve Molly Campbell'in kaleme aldığı "Gelecekteki Mücadelelerde İHA Savaşı" isimli makalede Türkiye'nin İHA alanındaki serüveni ele alındı, övgüyle bahsedildi.
"Libya, Dağlık Karabağ ve Ukrayna'daki savaş alanlarında savaşanlar, insansız hava araçlarını (İHA) veya dronları büyük bir etkiyle kullanmışlardır ve bu durum, bazı analistlerin bu araçların savaşın karakterini temelden değiştirdiği sonucuna varmasına yol açmıştır.
Trablus semalarını kontrol etti
Libya'da, General Halife Hafter'in başını çektiği Libya Ulusal Ordusu'nun (LNA) 2019'daki saldırısı Çin yapımı İHA'lar tarafından desteklenmiştir ve sonuç olarak Birleşmiş Milletler destekli Ulusal Mutabakat Hükûmeti (GNA) Trablus'ta iktidara geçmiştir. Daha sonra 2019'un sonlarında Türkiye, GNA'ya Bayraktar TB2 orta irtifa İHA ve hava savunma sistemleri temin ederek GNA güçlerinin Trablus semalarını kontrol etmesine ve LNA saldırısını püskürtmesine imkân sağlamıştır.
Ermeni hava savunmasını yok etti
- Benzer şekilde, Dağlık Karabağ'da 2020'de yaşanan orantısız savaşta, Azerbaycan'ın Türk TB2'lerinden ve İsrail İHA'larından oluşan filosu, Ermeni hava savunmasını yok etmiş ve arka kademe kuvvetlerine saldırma fırsatı sunmuştur. Gözlemciler, İHA'ları Azerbaycan'ın kesin zaferinden sorumlu olan temel yetenek olarak övmüşlerdir.
Ukrayna ve Rusya İHA'ları yoğun bir şekilde kullanıyor
Şimdi, 2022'de başlayan ve devam eden Ukrayna savaşında İHA'lar benzeri görülmemiş bir rol oynamaktadır. Hem Rusya hem de Ukrayna, gözetleme, topçu ateşiyle hedefleme ve saldırı misyonları için hem askerî hem de ticari insansız hava araçlarını yoğun bir şekilde kullanmıştır. Buna ek olarak, Ukrayna ve Rus kuvvetleri, savaş alanında hassas saldırılar gerçekleştirmek ve ön cephelerin derinliklerindeki düşman hedeflerine saldırmak için kamikaze İHA'ları yoğun bir şekilde kullanmaktadır.
İHA videoları satışları artırdı
- Pek çok kişi artık insansız hava araçlarını zafere ulaşmak veya en azından yenilgiden kaçınmak için önemli bir yetenek olarak görmektedir. İHA'ların dünya çapında yaygınlaştığı bilinmektedir. Birçok ülke, askerî İHA'ların operatörlere sağladığı prestijden memnundur ancak risklerinin de azaltılmasını istemektedir. Ek olarak, insansız hava araçlarının uygun fiyatlı olması ve mürettebatlı uçaklarla karşılaştırıldığında operasyon kolaylığı, askerî insansız hava araçlarını çeşitli aktörler için nispeten erişilebilir kılmaktadır. Ticari ve askerî insansız hava araçlarının geniş çapta kullanıldığı son savaşlar, İHA saldırılarının birinci şahıs bakış açısıyla izlenen videolarının sosyal medyaya da düşmesiyle satışları artırmıştır. İHA ihraç eden ülkeler nüfuzlarını genişletmek ve rakiplerini zayıflatmak için silah transferlerini kullandıklarından, İHA'lar jeopolitik bir rol de oynamaktadır.
Amerika'nın kısıtlamaları...
Yeni üreticilerin gelişi ise uluslararası İHA pazarında, ilk olarak 2010'da Çin'de ve son olarak 2018'de Türkiye'de arz şokları yaratmıştır. Tedarikçilerin değiştiği gibi, tedarik edilen askerî İHA türleri de gelişmiştir. Tarihsel olarak ülkeler, istihbarat, gözetleme ve keşif (ISR) görevleri için büyük ölçüde silahsız ve insansız hava araçları satın almışlardır. Günümüzde giderek daha fazla ülke, hem uluslararası ticaret hem de yerli üretim yoluyla silahlı askerî ve kamikaze İHA'lar satın almaktadır. Özellikle hem ABD hem de Çin'in büyük ve gelişmiş askerî İHA programları ve planları bulunmaktadır. İHA'lara erişimdeki mevcut eğilimler göz önüne alındığında, çoğu aktörün (devlet veya devlet dışı) gelecekte çeşitli askerî ve ticari İHA'lar kullanmasını beklemek mantıklı bir hareket olur. Türkiye, Amerika'nın ihracat kısıtlamalarının yerli İHA gelişimini nasıl yönlendirdiğinin en önemli örneğini sunmaktadır.
Türkiye kendi sistemlerini geliştirmek zorunda kaldı
2007-2012 yılları arasında Türkiye, General Atomics (GA) MQ-1 Predator adlı Amerikan silahlı İHA'sının satın alınması için çok sayıda talepte bulunmuştur. Uzayan satın alma süreci ve nihai olarak satın almanın reddedilmesi, Türkiye'yi askerî açıdan kendi kendine yeterlilik arayışına itmiştir. 2016 yılında bir Amerikan düşünce kuruluşunda konuşan dönemin Türk Savunma Sanayii Müsteşarı İsmail Demir, esprili bir şekilde ABD'ye "teşekkür etmek istediğini" çünkü ''ABD hükûmetinin Türk projelerini onaylamaması nedeniyle "Türkiye'nin kendi sistemlerini geliştirmek zorunda kaldığını'' belirtmişti.
Türk İHA'ları Çin'i gölgede bıraktı
2018 ile Eylül 2023 arasında Türkiye, çok rağbet gören TB2 silahlı İHA'sıyla, askerî İHA transferlerinde Çin'i hızla gölgede bırakmıştır. Sadece dört yıl boyunca askerî İHA ihraç eden Türkiye, 2022 yılında toplam 18 adet satışla Çin'in yıllık satış rekorunu kırmıştır. 2018'den bu yana Çin, Türkiye ve ABD, 40 farklı ülkeye toplam 69 silahlı askerî İHA satışı gerçekleştirmiştir. Satışların yüzde 65'ini Türkiye, yüzde 26'sını Çin, yüzde 8'ini ise ABD sağlamıştır. Son üç yılda aralarında Finlandiya ve İtalya gibi NATO müttefiklerinin de bulunduğu en az 13 ülke Türkiye'den İHA satın almakla ilgilendiğini ifade etmiştir.
Pazarda Türkiye zirveye çıktı
TB2, İHA'nın Libya iç savaşında ve 2020'de Dağlık Karabağ'daki Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki savaşta başarılı bir şekilde konuşlandırılmasının ardından uluslararası alanda tanınmıştır. TB2'nin gözlemlenen "savaşta test edilmiş" yetenekleri, Çin İHA eksiklikleriyle birleştiğinde, Çin askerî İHA'larından memnun olmayan alıcılar yüzünü Türkiye'ye yöneltmiştir. Dolayısıyla Türkiye, yeni alıcılar bularak askerî İHA pazarını genişletmekle kalmamış; aynı zamanda Çin'in pazar payını da kısıtlamıştır.
- Örneğin Irak, 2014 yılında Çin'den 2016 yılında teslim edilmek üzere 20 adet silahlı CH-4B İHA sipariş etmiştir. Teslimattan sonraki bir yıl içinde sekiz uçak düşmüş ve geri kalan 12 uçağın ise yaşları ve "sözleşmeden kaynaklanan sorunlar" nedeniyle, 2017'den 2022'ye kadar uçmasına izin verilmemiştir. Stockholm Uluslararası Barış Araştırma Enstitüsü (SIPRI), Irak'ın daha sonra 2021'de sekiz TB2 satın aldığını bildirmiştir. Çin'den silahlı İHA satın alan 21 ülkeden neredeyse yarısı Türk silahlı İHA'sını tercih etmeye başlamıştır. Yazarların İHA satışlarına ilişkin verilere sahip olduğu son yıl olan 2022'de altı yeni ülke, tamamı Türkiye'den silahlı Bayraktar TB2 İHA satın almıştır.
Ülkeler sıraya girdi
Aynı yıl, sekiz ülke daha askerî İHA satın almakla ilgilendiğini ifade etmiş ancak henüz bir sözleşme imzalamamıştır; bu ilgi 2021'den itibaren ikiye katlanmıştır. Çin'in İHA satışları 2014'te zirveye ulaşmış ve 2021'de Türkiye, en büyük tedarikçi olarak Çin'i geride bırakmıştır. Türk İHA'larının Libya, Dağlık Karabağ ve Ukrayna'daki savaş alanlarından aldığı olumlu tepkiler ve Türkiye'nin kısa sürede teslimatı, Türkiye'yi askerî İHA pazarında zirveye taşımıştır. Daha büyük, daha pahalı ve yeniden kullanılabilen askerî sınıf İHA'lar ilk başlarda piyasayı yönetirken, askerî kamikaze İHA satışları son zamanlarda artmıştır ve Ukrayna'daki faydaları göz önüne alındığında satışları muhtemelen artmaya devam edecektir. ABD'nin kendini bu konuda kısıtlaması, Çin ve Türkiye arasında rekabete yol açarak ve Washington'un İHA'ların yayılmasını şekillendirme ve İHA diplomasisini kullanma becerisini sınırlayarak ABD'nin etki yollardan birini daraltmıştır."
