Kazakistan ve Azerbaycan ilişkileri Türk Dünyası yükselişte!

Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım-Comert Tokayev 11 Mart 2024'te Azerbaycan'ı ziyaret ederek birtakım önemli anlaşmalar imzaladı, açılışlar gerçekleşti. Bu ziyaret 9 Şubat 2024'te Azerbaycan'da yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinden sonra ülkeye yapılan ilk resmi ziyaret idi. Seçimlerden sonra, “Türk Devletleri Teşkilatı'nı geliştirmek dış politika önceliğimiz olacaktır” diyen Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ilk resmi ziyaretini Türkiye'ye yaparken, Azerbaycan'a da ilk devlet başkanı düzeyindeki ziyaret Kazakistan'dan geldi. Bu ziyaretler aslında Türk Devletleri Teşkilatı’nın (TDT) kuvvetlendirilmesine yönelik atılmış önemli adımlardır. Nitekim ziyaretten önce Azerbaycan basınına röportaj veren Tokayev, Aliyev’in TDT konusunda yaptığı açıklamalara destek vermişti.

KARABAĞ TÜRK MEDENİYETİNİN MERKEZİ OLACAK

Tokayev'in ziyaretinin en önemli gündemi işgalden kurtarılan Fuzuli şehrinde ünlü Kazak müzisyen Kurmangazı›nın ismini taşıyan ve Kazakistan devletince yaptırılarak Azerbaycan'a hediye edilen Çocuk Yaratıcılık Merkezi’nin açılışı oldu. Ziyaret zamanı aynı zamanda Fuzuli şehir hastanesinin de Kazak şirketleri tarafından yapılacağı belli oldu. Bölgede Kazak şirketlerinin daha çok rol alacağı da konuşuluyor. Bu, Azerbaycan-Kazakistan ilişkilerinde siyasi olarak oluşan güvenin bir boyutudur. Çünkü bazı devletler işgalden kurtarılan bölgelerin yeniden yapım sürecinde rol almak istese de Azerbaycan sınırlı sayıda ülkeye, yani dost gördüğü ülkelere bu hakkı tanımaktadır.

İşgalden kurtarılan toprakların yeniden yapılması sürecinde Azerbaycan Türk devletlerinden yapılan yatırımlara önem vermektedir. Bu aslında Türk devletlerinin kurtarılmış topraklarda Azerbaycan egemenliğini tanıdığını göstermektedir. Maalesef hala bazı ülkeler bu yeni jeopolitik gerçekle barışamadı. Bazı büyükelçilikler işgalden kurtarılan topraklara ziyaret etmeme noktasında ısrarlı davranmakta ve bu toprakların yasal olarak Azerbaycan toprağı olarak görülmesine şüphe ile yanaşmaktadır. Dolayısıyla, Azerbaycan'ın müttefiklerinin işgalden kurtarılan toprakları ziyaret etmesi ve hatta yeniden kalkınmasına iştirak etmesi bu anlamda Azerbaycan için hukuki, siyasi ve manevi destektir.

Bu aynı zamanda işgalden kurtarılan topraklarda Türk kimliğinin ve değerlerinin yaşatılma çabasıdır. Şöyle ki, Ağustos 2023’te, Fuzuli'de, Özbekistan tarafından ünlü matematikçi ve astronom Mirze Uluğ Bey ismine okul inşa ettirilmiş Azerbaycan'a hediye edilmişti. İşgalden kurtarılan Şuşa'nın Türk dünyası kültür başkenti olduğunu ve TDT'nin 2024'te yapılacak olağandışı zirve toplantısının Şuşa'da yapılacağını dikkate aldığımız zaman Azerbaycan bu bölgeyi aynı zamanda Türk dünyasının düşünce ve siyaset merkezi haline getirmek istediği anlaşılmaktadır.

BAKÜ – ASTANA İLİŞKİLERİ

Ziyaret sadece Fuzuli'de okulun açılması ile sınırlı kalmadı. Aynı zamanda, iki ülke arasında önemli ekonomik anlaşmalar da imzalandı. Karabağ Zaferi sonrası Azerbaycan-Kazakistan ilişkileri hızla gelişmektedir. Tokayev'in açıklamasına göre iki ülke arasında son 1.5 yıl içinde 40'a yakın önemli belge imzalandı. Ticaret hacmi 5 katına yükseldi. Fakat hala iki ülkenin ticaret hacmi siyasi ilişkilerin düzeyine yakışmamaktadır. Karabağ zaferi sonrası iki ülke arasında “Strateji İlişkilerin Geliştirilmesi ve Müttefiklik Karşılıklı Faaliyetlerin Derinleştirilmesi Hakkında Bildiri” imzalandı ve Azerbaycan-Kazakistan Uzmanlar Konseyi, Devletlerarası Yüksek Konseyi, Azerbaycan-Kazakistan İş Konseyi kuruldu.

Fakat iki ülke ilişkilerinin bu denli hızlı gelişmesinin başka nedenleri de var. Son dönemlerde yaşanan jeopolitik gelişmelerle birlikte Orta Koridor'un artan önemi, Kazakistan'ın alternatif enerji ihraç güzergahı arayışı ve Kazakistan uranyumuna artan ihtiyaç iki ülke ilişkilerine katkı sağladı. Özellikle, Rusya-Ukrayna Savaşı sonrası Rusya üzerinden taşımacılık yollarına uygulanan yaptırımlar aynı zamanda Orta Asya ülkelerinin Batı pazarına çıkışında da zorluklar yaşanmasına neden oldu. Orta Koridor bu nedenle önem kazandı. Tokayev'in sözlerine göre, Orta Koridor'un inkişaf ettirilmesi için Kazakistan, 2030 yılına kadar 11.000 km demiryolu hattını onarmayı ve 5.000 km’den fazla yeni demiryolu inşa etmeyi planlıyor. Bu rotadaki kargo taşıma hacmi 2022’de iki katına çıkarak 1,7 milyon tona, 2023’te ise yüzde 65 artışla 2,7 milyon tona çıkmıştı. Taraflar gelecekte bu hacmin yılda 10 milyon tona ulaşmasını hedeflemektedir. Bunun için, 2022 yılı sonunda Aktau’da “Orta Koridor”un Azerbaycan, Kazakistan ve Türkiye topraklarında geliştirilmesine yönelik 2022-2027 yıllarını kapsayan Yol Haritası imzalandı. Hazar kıyısında iki ülke limanlarının büyük ölçekli modernizasyonuna özel önem verilmektedir. Ayrıca kargo taşımacılığı hacmini artırmak amacıyla Kazakistan, Azerbaycan ve Gürcistan demiryolları tarafından “Middle Corridor Multimodal Ltd” ortak girişimi kuruldu. Öte yandan, Rusya-Ukrayna savaşından sonra Kazakistan Rusya üzerinden petrol ihracında da sorunlar yaşanmaya başladı. Bu nedenle Kazakistan Azerbaycan’la anlaşarak petrolünü hem Bakü-Tiflis-Ceyhan, hem de Bakü-Supsa boru hatları ile ihraç etmeyi kararlaştırdı.

TDT GÜÇLENİYOR

Yaşanan iklim değişikliğinin yaratmış olduğu tehditler nedeniyle son yıllarda yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen enerjiye duyulan ihtiyaç artmıştır. Hem Kazakistan, hem de Azerbaycan yenilenebilir enerji kaynakları açısından zengin ülkelerdir. 2023'ün Kasım ayında Bakü’de Azerbaycan, Kazakistan ve Özbekistan’ın ekonomi ve enerji bakanları, Kazakistan ve Özbekistan’dan elektrik enerjisinin Azerbaycan üzerinden Avrupa’ya ihraç edilmesi olasılığını müzakere ettiler. Bu ziyaret kapsamında bu konu da gündeme geldi ve her iki ülke bu potansiyelini de birleştirerek Avrupa'ya ihracat gerçekleştirmek istemektedir. Bu noktada, Azerbaycan aynı zamanda Kazakistan'ın yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilecek elektrik enerjisinin Avrupa'ya ihracatı için bir güzergâh olacaktır.

Sonuç olarak, Tokayev'in de ifadesi ile bu ziyaretin amacı iki ülke arasında ilişkileri somut projelerle, stratejik ve müttefiklik haline getirmektir. Azerbaycan ve Kazakistan ilişkileri, Türk dünyası arasında somut iş birliğinin geliştirilmesi açısından önemlidir. Çünkü Kazakistan, Azerbaycan ve Türkiye'nin Orta Asya'ya giriş kapısı, Orta Asya'nın ise dünyaya çıkış kapısıdır. TDT üye ülkeleri arasında ikili ilişkilerin gelişmesi daha güçlü bir TDT'nin ortaya çıkmasına neden olacaktır…