2011 yılından bu yana binlerce kişinin ölümüne milyonarca kişinin yerinden edilmesine sebep olan Suriye savaşı hala devam ediyor. Savaşın en çirkin yüzü katliamların yanı sıra masum insanların zorla yerlerinden edilmesi ve mülteci olarak ülkeler arasında sıkışıp kalmaları dünya kamuoyunda artık yankı bulmuyor. Kendilerine ev sahipliği yapan ülkeler tarafından bir problem olarak görülen bir çoğu sınırda çevrilen, bir kısmı büyük hayallerini gerçekleştirmek için Akdeniz'de ve Ege gibi derin sularda boğulan mülteciler bir yandan ülkelere geri dönsün diye planlar yapılıyor. 1 milyonu aşkın Suriyeli mülteciye ev sahipliği yapan Lübnan'da yapılan bir araştırmada yurduna dönmek isteyen mültecilerin sayısı yüzde 60 civarında. Ancak bunu yakın bir gelecekte mümkün olup olmayacağını zaman gösterecek.
Suriye’de yıllardır süren iç savaşın sona ermesi ve mültecilerin ülkelerine geri dönmeleri ile ilgili spekülasyonlar hem bölge içinde hem bölge dışında tartışılmaya devam ediliyor.
Avrupalı ülkeler başta olmak üzere Türkiye ve Lübnan gibi çok sayıda mülteciye ev sahipliği yapan ülkeler arasında Suriyeli mültecilerin yurtlarına dönüp dönmeyeceği konusu tekrar gündemde.
Bölgesel hükümetler, böyle bir dönüş projesinin teşvik edilmesi taraftarıyken, uluslararası toplumdan birçok kişi Suriye'deki koşulların dönüş için hala uygun olmadığı kanısında. Yine de bazıları geri dönmek isteyecek mültecilere yardım etmek için adımlar atmaya başladı.
Tabii bu sürecin asıl karar vericisi Suriyeli mülteciler. Mülteciler Suriye'ye geri dönmek istiyor mu? Cevapları evet ise ne zaman ve nasıl? Mültecilerin dönüşünü öngören koşullar nelerdir?
Geri dönmek için erken
Innovations for Poverty Action (IPA) göçmen araştırmaları kuruluşu görevlileri tarafından Ağustos-Ekim 2019 arasında Lübnan'da 3.000 Suriyeli mülteci ile görüşülerek hazırlanan raporda geri dönüş niyetleri soruldu. Raporda, Mültecilerin geri dönmek istedikleri ancak çoğunun geri dönüş konusunda kararsız olduğu ortaya konuldu.
Önümüzdeki birkaç yıl içinde geri dönme fikri için çok erken olduğunu düşünülürken Suriyeli mülteci nüfusunun yaklaşık üçte biri hiç Suriye'ye dönmek istemiyor. Mültecilerin çoğu, güvenlik, ekonomik koşullar, kamu hizmetlerinin kullanılabilirliği ve kişisel ağlar gibi birincil sosyo-ekonomik refah ve hizmetlere erişimlerinin gerçekleşebileceğinde geri dönmek isteyeceklerini ifade ediyor.
Ancak mülteciler üzerinde kurulacak baskılar ile ülkelerine geri dönmeleri pek olası değil. Dünya çapında 26 milyondan fazla insan zorla evlerinden-yerlerinden edilerek mülteci konumuna düşürülmüş durumda. Bu göç akımı uluslararası topluma büyük maliyetlere sebep oluyor. Mültecilerin ne zaman evlerine döneceğine dair niyetlerini bilmek mümkün değil, bu yüzden uzun vadeli mülteci politikaları düzenlemek gerekiyor.
Türkiye ve Lübnan en çok etkilenen ülkeler arasında
Suriye'de devam eden iç savaş, büyük ölçekli zorunlu göçe yönlendirdi. Bu göçmen akımından hem Suriye hem de komşu ülkeleri Türkiye, Lübnan ve Ürdün yoğun bir şekilde etkilendi.
Türkiye yaklaşık 4 milyon, Lübnan ise yaklaşık 1 milyon Suriyeli mülteciye ev sahipliği yapıyor. Suriyeli mültecilere ev sahipliği yapan ülkeler, yurtlarına dönmek istemeleri durumunda geri dönüşü teşvikleri temin etmek için adım atmaya hazır.
Bir kısmı Avrupa'ya yerleşme hayaliyle yaşıyor
Söz konusu ankete katılanların yüzde 60’ı bir gün ülkelerine geri dönmeyi beklediklerini söyledi. Lübnan’da yaşayan Suriyeli mültecilerin yüzde 20’si ise Avrupa’ya yerleşmenin hayaliyle yaşıyor. İnsanların neden geri dönmek istediğine bakıldığında araştırma, mültecilerin geri dönüşle ilgili planları ve özlemleri büyük ölçüde Suriye'deki duruma göre şekilleneceğini gösterir nitelikte. Bu, birçok mültecinin yerel koşullar güvenli hale gelmeden, ekonomik fırsatlar ve hizmetler olmadan evlerine dönmeyeceklerini gösteriyor.
Lübnan'da ciddi zorluklarla karşılaşan mültecilerin bile, ülkelerindeki olumsuz koşullar devam ettiği sürece evlerine gitmek istemeyecekleri kesin. Sonuçlar ayrıca, Suriyelilerin çoğunluğunun eninde sonunda mülteci bulundukları ülkelerden geri dönebileceğini, ancak üçte birinden fazlasının gittikleri ülkelerde kalacağını gösteriyor. Pek çok mülteci Lübnan'da ve diğer ev sahibi ülkelerde zor koşullarda yaşıyor ve öngörülebilir gelecekte de böyle olmaya devam edecek. Bu nedenle, insani yardım kuruluşları, ev sahibi ülkelerdeki mültecileri desteklemeyi sürdürmeli.
