Azerbaycan'ın işgal edilmiş toprakları olan Dağlık Karabağ'ı geri alma harekatı karşısında Ermenistan'ın yanında yer alan İran, ülkede yaşayan 35 milyon Türk'ü ayaklandırdı. Ermenistan'ın geçtiğimiz pazar günü Azerbaycanlı sivillerin yaşadığı kasabalara saldırmasına sessiz kalan İran, Azerbaycan karşılık verince Ermenistan'dan yana tavır aldı. Ermenistan'a silah ve gıda yardımı yaptığı tespit edilen İran, Rusya'nın Ermenilere gönderdiği mühimmatların da nakliyesini üstlendi. İran, Ermenistan'a yaptığı yardımların ortaya çıkan görüntülerini yalanlasa da ülkede yaşayan Azerbaycan Türkleri duruma tepki göstermek için sokaklara döküldü. "Karabağ bizimdir bizim kalacak" sloganları atan Türkler, sosyal medyada ise İran'ın kendilerine ihanet ettiği yönünde paylaşımları yapıyor. Son verilere göre 83 milyon nüfusu olan İran'da yaşayan Türkler yüzde 40 oranında. İran sınırları içinde en çok 'Güney Azerbaycan' denilen bölgede yaşayan Türklerinin kalesi ise Tebriz. Şehrin takımı Traktör Türk taraftarları ile popüler ve maçlarını 100 bin seyirciye oynuyor. Diğer yandan İran'da yayın yapan bazı medya organları ve gazeteciler, Dağlık Karabağ'da 30 yıldır yaşanan zulmü görmezden gelerek Ermenistan'ın saldırgan tavırları dururken Azerbaycan'ı eleştirmesi de ülkedeki başka bir tartışma konusu.
Ermenistan'ın Azerbaycan'da sivilleri hedef almasının ardından Azerbaycan ordusunun başlattığı operasyonda ağır yenilgiler alan Ermeni güçlerine İran'dan destek geldi. Rusya'nın Ermenilere gönderdiği silah, mühimmat ve gıda yardımının sevkiyatını üstlenen İran'a Güney Azerbaycan’da yaşayan Türkler büyük tepki gösterdi. İran görüntüleri yalanlasa da yarım konvoylarını görüntüleyen Güney Azerbaycanlılar, İran yönetimine karşı protesto gösterileri başladı.
İRAN'DA GÜNEY AZERBAYCAN'DAKİ TÜRKLER AYAĞA KALKTI
Tebriz’deki eylemlerden yayımlanan videolarda, halkın pazar meydanına doğru yürüdüğü görülüyor. Sosyal medya ve Güney Azerbaycan halkının geçen haftadan beri İran hakimiyeti üzerindeki baskısından dolayı şu ana kadar Tebriz’de, polis ve silahlı güçlerin ağır müdahalesi tespit edilmedi. Ancak edinilen son bilgilere göre, İran polisinin bazı bölgelerde pompalı tüfek ve gazla protestocuları dağıtmaya çalıştı.
- Tahran yönetiminin, ateşkesi ihlal ederek Azerbaycanlı sivillere saldıran Ermenistan’a destek vermesinin ardından Güney Azerbaycan’da yoğun gösteriler başladı. Göstericiler, Azerbaycan’ın Ermeni işgali altındaki Dağlık Karabağ’a yönelik harekatına da destek verdi. Güney Azerbaycanlıların protestolar kapsamında,“Rus, Fars, Ermeni; Azerbaycan düşmanı”sloganlarını atması dikkat çekti.
İRAN'DAKİ PROTESTOLARDA 12 AKTİVİSİN TUTUKLANDIĞI İDDİA EDİLDİ
İran'da Türklerin yoğun olduğu Erdebil kentinde Azerbaycan'a destek için önceki gün düzenlenen gösteri sırasında gözaltına alınan 12 kişinin tutuklandığı iddia edildi.
İran İnsan Hakları Aktivistleri Ajansının (HRANA) haberine göre, gözaltına alınan aktivistler, İran lideri Ayetullah Ali Hamaney'e hakaret, kamu düzenini bozmak ve izinsiz gösteriler organize ederek ulusal güvenliğe karşı eylemde bulunmak gibi suçlamalarla mahkemeye çıkarıldı.
- Mahkemede tutuklama kararı verilen Asgar Ekberzade, Mücteba Pervin, Murteza Pervin, Mustafa Pervin, Mehdi Huşmend, Muhammed Culani, Perviz Siyabi, Seccad Culani, Hüseyin Balahani, Behmen Hayrcu, Hamid Haydari Baris ve Sobhan Bahşi adlı kişilerin Erdebil Cezaevi'ne gönderildikleri öne sürüldü.
GÖSTERİLER SÜRÜYOR
Öte yandan, başkent Tahran ile Türklerin yoğun olduğu Tebriz, Erdebil ve Urumiye kentlerinde Ermenistan'ın Azerbaycan topraklarına gerçekleştirdiği saldırıyı kınamak ve Azerbaycan'a destek amacıyla gösteri düzenlendi.
- Başkent Tahran'ın İmam Hüseyin Meydanı'na çıkan caddelerde bir araya gelen göstericiler, Azerbaycan'a destek sloganları atarak Ermenistan bayrağı yaktı.
İRAN'DAKİ AZERBAYCAN TÜRKÜ NUFÜSU
Dünya Bankası Ülke Profilleri veri tabanına göre 83 milyonluk İran nüfusunun yüzde 40’ını Türkler oluşturmakta. Bu oran göre İran'da yaklaşık 35 milyonluk bir Türk nüfusu yaşamakta.
- En büyük Türk nüfusunu 20 milyon ile Azerbaycan Türkleri oluşturmakta.
- İran'da ikinci büyük grup ise Türkmenlerdir. Türkmenlerin sayı ise 3 milyon civarındadır.
- Kaşkay Türkleri, sayıları 1.5 milyon ila 2 milyon arasındadır.
- Diğer Türk toplulukları Avşarlar, Kaçarlar, Karapapaklar, Kazaklar ise 2 ila 5 milyon arasındadır.
İRAN'DAKİ ETNİK KÖKENE GÖRE DAĞILIM TABLOSU VE EYALETLERE DAĞILIMI
İRAN MEDYASI 30 YILDIR ERMENİ ZULMÜNE SESSİZ: AZERBAYCAN'I ELEŞTİRİYORLAR
İran'da yayın yapan bazı medya organları ve gazeteciler, Dağlık Karabağ'da 30 yıldır yaşanan zulmü görmezden gelerek Ermenistan'ın saldırgan tavırları dururken Azerbaycan'ı eleştiriyor.
- İran medyasının bir kısmı ve bazı gazeteciler, 30 yıl önce olduğu gibi bugün de BM'nin konuyla ilgili Ermenistan'ı işgalci kabul eden kararlarına rağmen Erivan hükümetinin yanında durmayı tercih etti.
İRAN'DAKİ TÜRKLER'İN YÜZYILLARDIR DEVAM EDEN HAK MÜCADELESİ
İran adlanan bölge 10. yüzyıl'dan itibaren Türk halklarının göç ettiği yurt edindiği bir coğrafya olarak biliniyor. Birçok Türk hanedanın yönettiği bu coğrafyada 1828 yılında imzalanan Türkmençay anlaşması ile Azerbaycan Türkleri ikiye bölünmüş, kuzeyde kalan Azerbaycanlılar ilerleyen tarihlerde Rus hakimiyeti altına girerken Güney Azerbaycan Türkleri ise 1924’te Fars milliyetçisi Pehlevi rejimi ile zorlu bir sürece girrmiştir. Pehlevi rejimi Türk dilinin yasaklandığı ve bir Fars-İran kimliğinin inşa edildiği bir dönemdi.
Güney Azerbaycanlı Türk kimliği sürekli baskı altında tutulmuş ve “Azeri” gibi bazı İrani sıfatlarla asimile edilmeye çalışılmıştı. İran’daki İslam devrimi sırasında (1979) Azerbaycan Türkleri Pehlevi rejimine karşı ayaklanmıştı. Devrimin hemen sonrasında ise Azerbaycan Türklerinin talepleri göz ardı edildi. Türklerin dini lideri Şeriatmedari ev hapsine mahkum edildi. Şeriatmedari Türk diline özgürlük ve Azerbaycan bölgesine otonomi istiyordu. İslam rejimi ilerleyen vakitlerde aslında Pehlevi rejiminin Farsist reflekslerinde çok da uzak olmadığını kanıtladı. Türklere karşı İran medyasındaki hakaretler devam etti.
TÜRKLER'İN SORUNLARI
2006 yılına gelindiğinde İran’ın resmi gazetelerinde yayınlanan ve Türklere hamam böceği isnadı getiren karikatür büyük bir infiale yol açtı. Güney Azerbaycan’da Tebriz, Urmu ve Erdebil başta olmak üzere birçok şehirde büyük ayaklanmalar çıktı. Devrim muhafızları ile çatışan kalabalıklar can kayıpları yaşadı.
19 Mayıs 2017’de İran’da başkanlık seçimlerini Hasan Ruhani kazandı. Ruhani ikinci başkanlık dönemine girerken Güney Azerbaycan bölgelerinden önemli destek aldı. Ancak Türklerin genel problemlerinin ve isteklerinin çözüme kavuşturulacağına dair ümitler zayıf.
TÜRKLER'İ DAĞITMAK İÇİN GÖLÜ KURUTTULARI İDDİA EDİLİYOR
İran’daki Türklerin bugün temel ve hayati olarak gördükleri istekleri bulunuyor. Özellikle kendilerini İran’ın Farsileştirme çabalarının bir sonucu olan Azeri sıfatı yerine Türk olarak adlandırılmalarını istiyorlar. Bunu “Haray Haray Men Türk’em” adlı sloganları ile her defasında dile getiriyorlar. Ayrıca İran Anayasası’nın 15. maddesine dayanarak Türk dilinin öğretilmesini ve Türk dilinde eğitimin verilmesini talep ediyorlar.
- Bir diğer önemli talepleri ise Türkiye sınırına 60 km uzakta olan Urmu Gölü’nün susuzluktan kurtarılması. Urmu Gölü dünyanın en büyük 4. tuz gölü olarak görülüyor. Bu nedenle Urmu Gölü’nün kuruması halinde tuz fırtınaları gibi çevresel felaketlere yol açacağından korkuluyor. Güney Azerbaycanlı Türk aktivistler Urmu Gölü’nün İran rejimi tarafından kasıtlı olarak kurutulduğu görüşünde. Türkiye sınırındaki Türk nüfusun İran’ın iç bölgelerine yerleştirilmesinin hedeflendiği konuşuluyor. Bu iddialarına kanıt olarak da Urmu Gölü’nün kaynakları olan akarsular üzerine yapılan sayısız baraj ve gölün ortasından geçirilen köprü inşasını başlıca nedenler olarak gösteriyorlar. Iğdır’dan Hakkari’ye uzanan İran sınırındaki Maku, Hoy, Çaldıran ve Urmu gibi şehirlerde Türklerin çoğunlukta olduğu biliniyor.
İRAN'DAKİ TÜRKLER BİR ÇOK KEZ YÖNETİME KARŞI AYAKLANDI
İran'daki Azeri Türkleri, daha önce de bir çok kez aşağılandıkları gerekçesiyle Tahran yönetimine karşı protesto gösterileri düzenledi.
Bunlardan en önemlisi ise 2006'da yaşanan karikatür kriziydi. Önceki cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad döneminde patlak veren karikatür krizi, ülkede geniş çaplı protesto gösterilerine neden oldu.
Ülkede Türkleri, aşağılandıkları gerekçesiyle başta Tebriz olmak üzere Azerbaycanlı nüfusun yoğun olduğu yerlerde bir çok kez protesto gösterileri düzenlendi.
En son 28 Temmuz'da Tahran'da Ermeni karşıtı protestolar düzenleyen 15 Azerbaycanlı tutuklandı. Azerbaycanlı aktivistler, Tahran’da bulunan Ermenistan Büyükelçiliği, Tebriz’teki Azerbaycan Konsolosluğu ve Urmiye’deki Atayi Caddesi’nde bir araya geldi. Ancak polis ve Devrim Muhafızları Ordusu, protestoculara sert bir şekilde müdahale etti.
