Uludağ'ın kuzeyindeki dik etekler ile vadilerin arasına sıkışıp kalan yöre köylerine 'Kızık' adı verilmiş. Kızık köylerinden topluca gidilerek cuma namazı kılınan köye de Cumalıkızık denilmiş...

Şehirlerimizden sonra köy ve kasabalarımızın da giderek estetikten uzak, betona endeksli bir yapılaşmaya mahkum olduğu günümüz Türkiyesi'nde, tarihi ve coğrafi özellikleriyle bu duruma direnen az sayıda yerleşim birimi bulunuyor. Bursa'da bulunan Cumalıkızık köyü, tarihi kimliğiyle çarpık kentleşmeye direnen bu istisna yerleşim birimlerinden en dikkat çekici olanı. Osmanlı sivil mimarisinin en güzel örneklerini günümüze kadar koruyan Cumalıkızık, bir vakıf köyü olarak kurulmuş.

Cuma namazı kılınan köy

Uludağ'ın kuzeyindeki dik etekler ile vadilerin arasına sıkışıp kalan yöre köylerine, bu konumlarından dolayı 'Kızık' adı verilmiş. Bu ortak adın yanında köylerin birbirlerinden ayrılması için de, dereye yakın olanına "Derekızık", fidye verene "Fidyekızık" ve Kızık köylerinden topluca gidilerek cuma namazı kılınan köye de "Cumalıkızık" adı verilmiş. Cumalıkızık köyü 270 evden oluşmukta, ancak gürnümüzde 180 ev kullanılmaktadır. Ekonomik nedenlerle gelen göç sorunu bir çok Anadolu köyünü olduğu gibi Cumalıkız'ı da olumsuz etkiliyor. Şehirlere yapılan göçler nedeniyle hane sayısı her geçen yıl azalıyor.

Kurtuluş Savaşı sırasında Yunan askerlerinin yakıp yıktıkları Kızık köyleri içinde kendini savunarak Osmanlı sivil mimarini barındıran yapısal varlığını günümüze dek sadece Cumalıkızık köyü koruyabilmiştir. Cumalıkızık evleri genelde üç katlıdır. Evler yapılırken aile mahremiyetine son derece özen gösterilmiş. Sokaktan ev içinin görülmesi mümkün değilrdir. Pencereler üst katlarda kafesli ve cumbalıdır.

Cumalıkızık evlerinde kullanılan yapı malzemeleri başta moloz taş olmak üzere, ağaç ve kerpiçten oluşmaktadır. Kerpiçle yapılan ve çamurla sıvanan evler sarı, beyaz, mor ve mavi renklerle badana edilmiş. Çift kanatlı olan evlerin ana giriş kapıları genellikle ceviz ağacından yapılmış. Bu kanatlar dövme demir kuşaklar ve iri başlı çivilerle bağlanmış. Köy içinde ulaşımı sağlayan yollar, yaya ve binek hayvanları ile at ve öküz arabalarının geçebileceği genişlikte yapılmış. Yassı taş döşemeli dar sokakların orta kısımları suyun yağışlı günlerde akıp gitmesi için hafif çukur bir kanal haline getirilmiş.

Köyde at ve öküz arabalarının geçebileceği genişlikteki yollarnın yanısıra iki kişinin yanyana yürümesinin mümkün olamayacağı darlıkta yollara da rastlanır. Suyun bol olduğu Cumalıkızık'ta bir çok mahalle çeşmesi bulunuyor. Yerleşim merkezinde ahşap kalem işleri ile bezemeli bir cami ve Osmanlı mimarisinin özelliklerini yansıtan kubbeli bir hamam bulunuyor.