Fettah Aykaç’ın kitabının adı,K. A. C. Creswell’e Göre Erken Devir İslam Mimarisi.Büyük boy iki cilt olarak yayınlanan kitap, Açıklamalı ve Yorumlu Özet Tercüme alt başlığını taşıyor.Aykaç’a bu çalışmayı önerenAziz Doğanay’ın Takdim yazısında yer alan şu cümleleri kitabın değerini açık bir şekilde ifade ediyor:“Creswell’in, 1969 yılında 90 yaşına erişmişken ilk cildini güncelleyip (büyük iki cilt, üç kitap halinde) genişleterek yayınlayabildiğiEarly Muslim Architecturekitapları, Türkiye’de erken
Fettah Aykaç
’ın kitabının adı,
K. A. C. Creswell’e Göre Erken Devir İslam Mimarisi.
Büyük boy iki cilt olarak yayınlanan kitap, Açıklamalı ve Yorumlu Özet Tercüme alt başlığını taşıyor.
Aykaç’a bu çalışmayı öneren
Aziz Doğanay’
ın Takdim yazısında yer alan şu cümleleri kitabın değerini açık bir şekilde ifade ediyor:
“Creswell’in, 1969 yılında 90 yaşına erişmişken ilk cildini güncelleyip (büyük iki cilt, üç kitap halinde) genişleterek yayınlayabildiği
Early Muslim Architecture
kitapları, Türkiye’de erken devir İslam mimarisi kitaplarındaki eksik veya tutarsız oryantalist propagandası fazlalıklarını bertaraf edecek zenginliktedir. Ancak, Creswell’in mezkûr kitapları yoluyla tüm araştırmacıların istifadesine sunulmuş olunan bu bilgi, belge ve görseller Türkçe yayınlarda çoktan yerini almış olması gerekirken henüz hak ettiği yeri alamadığından birçok kaynakta bu tutarsız veya taraflı iddialar hâlâ tekrarlanmaya devam edilmektedir. (…)
Uzun bir çabanın sonunda ortaya çıkan bu çalışmada, Creswell’in Early Muslim Architecture kitaplarının güncellenmiş 1969/79 baskılarında bulunan çok sayıdaki İslam eserinin tanıtımı yapılarak, alanın temel kaynaklarındaki eksikliklerin giderilmesi ve oryantalist propagandası fazlalıkların bertaraf edilmesinin kapıları aralanmıştır. Buna ilaveten Avrupa’da XVI. Yüzyıldan itibaren yapılmış önemli yayınların künye bilgileri ve bu yayınlarda kullanılan Müslüman müelliflerin Avrupa dillerine tercüme edilmiş kadim kaynaklarının künye bilgileri de elinizdeki çalışmada araştırmacıların istifadesine sunulmuştur.”
Aykaç’ın
açıklamalı ve yorumlu
çalışma tarzı esasında, Doğanay’ın dile getirdiği yanlış / tutarsız iddialar konusunu örneklendirmek bakımından, hemen şu iki hususu zikredebiliriz:
El-Ezrakî
’nin, Mekke tarihinde yer verdiği, Kabe’nin içindeki
Meryem-İsa tasvirinin
, Peygamber Efendimiz’ce (sav) fetih esnasında yerinde bırakılması hakkındaki bilgi, bu tasvirin nereden ve nasıl Kabe’ye getirildiğinin açıklanmasıyla desteklenirken, Peygamber Efendimiz’in Hz. Aişe’ye beyan ettikleri Kabe’yi Hz. İbrahim zamanındakine göre yeniden inşa etme arzusunun (Bkz.: Tecrid-i Sarih Tercüme ve Şerhi, DİB Yayınları, İstanbul 2019), Hz. İbn Zübeyr tarafından yerine getirilişinin bilgisiyle de, tasvirperestlerin çokça dillerine doladıkları mezkur tasvirin ortadan kaldırılması izah edilmiştir.
İkinci husus ise,
Şam Emeviyye Ulucami
’nin, Şam’ın fethinden sonra Hıristiyanlarla ortaklaşa kullanılan Yohannes Kilisesi’nin üzerine yapıldığı şeklindeki, hâlen TVD İslam Ansiklopedisi’ndeki ilgili maddelerde de tekrarlana gelen yanlışın tashihidir. Ne bu kilise Hristiyanlarla ortaklaşa kullanılmış ne de Emeviyye cami kilisenin üstüne yapılmıştır. Müslümanlar 636/7’de kilise avlusunun boş olan doğu kısmını mescit olarak kullanmaya başlamış, Velid b. Abdülmelik tarafından 705-715 yılları arasında o yere Ulucami yaptırılmıştır.
Bu iki örnekten de görüleceği üzere, Oryantalistler tasvir örneğindeki gibi, Müslüman sanat zihniyetine ve eser anlayışına aykırı hususları
kaşımada
ve kilise örneğindeki gibi Müslüman yapılarını
kilise formuna
yamamada çokça ısrar ediyorlar.
İlkiyle tasvirperestliği olumlayarak Müslüman sanatlarındaki -emsallerine göre– en belirgin fark olan tasvirsizliği ve temsilsizliği boşa çıkarmak isterken; ikincisiyle, Arkeolog ve Sanat Tarihçisi
Ekrem Anaç
tarafından da dile getirilen, erken devir Hıristiyan mimarisinde
Kabe’nin
örnek alındığına dair hakikati perdelemek istiyorlar.
İşte, Aykaç’ın,
Erken Devir İslam Mimarisi
esasında yaptığı “Açıklamalı ve Yorumlu Özet Tercüme” bu ve benzeri cihetlerden büyük bir önem arz ediyor. Üstelik Aykaç, Creswell’e tam teslim de olmuyor, bilakis onun kimi yanlışlarını, çelişkilerini de işaret ederek, yine onun üstünden asıl doğrulara ulaşmayı hedefliyor.
Nitekim kendisi de
Önsöz’ünde
, sanat eğitiminin başlayış ve gelişimini ana hatlarıyla özetledikten sonra,
Avrupalı yayımlardan istifade yoluyla s
ürdürülen bu eğitimin, onlardaki yanlışlıkların –yeniden incelemeye konu edilmeksizin– taşınmasını beraberinde getirdiğinden bahisle, Creswell’deki bilgilerin değerine dikkat çekerek, ilgili bilgilerin yeniden düzenlenmesi ve tashihi hususundaki yönelişini, şöyle özetliyor:
“…Bu çalışma, ülkemizde 1948’den bu yana yayımlanmış ana kaynaklardaki yanlış bilgilerin düzeltilmesi ve bundan sonra yapılacak araştırmalara alternatif bilgiler sunması maksadıyla yapılmıştır.”
Başta müellifi olmak üzere, kitaba emeği geçen herkese teşekkür ediyorum.
#Fettah Aykaç
#Creswell
#Ekrem Anaç
