180 kişi bir araya gelse, 80 tanesi sürekli araştırsa yazsa İslam hakkında, diğer 100 tanesi de bu yazanlara destek verse ve bu eylem 24 yıl boyunca sürüp gitse ortaya ne çıkar? Cevap: “İslam Ansiklopedisi” Ama henüz “S” harfinde.
İslam Ansiklopedi hazırlanmaya başladığında çocuğu yeni doğanlar, bugün torunlarını seviyor. Bugünlerde 33. cildi piyasaya çıkan İslam Ansiklopedisi hem hacmi hem de kolektif hazırlama şekli bakımından Türkiye ve İslam dünyasındaki tek örnek. Dile kolay 24 yıldır sessiz sedasız devam eden ansiklopedinin son ciltlere yaklaşması, okuyucuları kadar yazarlarını da heyecanlandırıyor. Yurt dışındaki benzerleri yoğun ilgiye mazhar olurken, bizim devasa ansiklopedimiz ise pek kenarda ve mütevazı duruyor. Müdavimlerinin yeni ciltlerini dört gözle beklediği ve ömürleri yeterse beklemeye devam edecekleri İslam Ansiklopedisi hakkında İSAM (İslam Araştırmaları Merkezi) Genel Sekreteri Dr. Kamil Yaşaroğlu bilgilendirdi bizi.
Vefat eden ansiklopediye giriyor
İslam Ansiklopedisi ilk çalışmalarına 1983 yılında Üsküdar Bağlarbaşı'nda küçük bir binada başlamış. Diyanet Vakfı Mütevelli Heyeti, İlahiyat fakültelerinin hocalarıyla da istişare ederek, bir ansiklopedi yayınlama kararı vermiş. Çünkü Hollanda'nın Leiden şehrinde hazırlanan İslam Ansiklopedisi dışında böyle bir kaynak yokmuş İslam hakkında. Yaşaroğlu önce madde tespitinin yapıldığını ve Türkiye'de yayınlanacak bir ansiklopedi olacağı için, Türk Tarihi, Türk Medeniyeti gibi konuların da eklendiğini anlatıyor. Ansiklopedinin A'dan Z'ye kadar 17.000 maddesi var. Bu maddelerden bazıları yayın aşamasında çıkarılırken, o dönemde akla gelmeyen maddeler sonradan ilave ediliyor. Yeni maddeler, özellikle yeni vefat eden İslam alimleri oluyor. Eklenemeyen maddeler ise tüm ansiklsopedi tamamlandıktan sonra ek ciltlerle telafi edilecek. İlave madde listeleri ayrıca tutuluyor.
24 yılda ancak S harfine geldi
Ansiklopedinin 33. cildi piyasaya çıkmak üzere. 35. cildin hazırlıkları ise devam ediyor. 40 ciltte yani 3- 4 yıl sonra tamamlanması düşünülen ansiklopedi, hazırlık dönemi de dahil olmak üzere 24 yılda ancak S harfine geldi, toplam 27 yılda tamamlanmış olacak. Ancak bunun aşılıp aşılmayacağını söylemek zor. Önce 80 bin civarında olan abone sayısı ekonomik krizden sonra 50 bine düşmüş. Yaşaroğlu bu uzun süre içerisinde vefat eden abonelerin bulunduğunu, eğer ailesi isterse aboneliğin devam ettiğini söylüyor.
Ansiklopedi İslam dünyasında tek örnek. Gerek hacmi, gerekse hazırlanışı bakımından da Türkiye ve dünyada benzeri yok. Bu yüzden İslam Ansiklopedisi'nde yazar olmak Öğretim üyeleri için bir ayrıcalık olacak ki CV'lerinde “İslam Ansiklopedisi madde yazarı” olduklarını belirtiyorlar. Madde yazmak için ansiklopediye başvuranlar da oluyor. Bir ara henüz sipariş edilmeyen maddelerin listesi ve başvuru formu Ansiklopedi'nin internet sitesine koyularak madde yazarlığı yapmak isteyenlere fırsat tanınmış.
Ansiklopedi ilk önce Genel Müdürlük olarak faaliyete başlamış. İSAM'ın kurulmasından sonra merkez bünyesindeki en önemli birim haline gelmiş. İSAM, zamanla başka çalışmalar da yapmaya başlamış. Bir bakıma İSAM ansiklopediyi, ansiklopedi de İSAM'ı büyütmüş. İSAM'ın bugün modern bir binası ve içinde yaklaşık 200 bin cilt eser ile 100 bin de dergi bulunan, sosyal bilimler alanında kapsamlı bir araştırma kütüphanesi var. Türkiye ve dünyadan yaklaşık 650 dergi takip ediliyor.
Ansiklopedi için 120 kişi sürekli çalışıyor. Yaklaşık 60 kişilik bir akademisyen grubu da dışarıdan katkıda bulunuyor. Geride kalan 24 yılda personelden emekli olanlar, vefat edenler ve üniversitelere geçenler de olmuş. Kamil Yaşaroğlu da 15 yıldır ansiklopedi ile içli dışlı olduğunu söylüyor. Yaşaroğlu, “Ansiklopedinin bittiğini görmek sadece benim değil, İSAM'da çalışan herkesin arzusu. Hem halkın beklentisini karşılamak, hem de Türkiye ve dünya çapındaki bir projeyi bitirmenin mutluluğunu yaşamak istiyoruz” diyor.
İSAM Başkan Yardımcısı Doç. Dr. Ahmet Özel, kuruluşundan beri İslam Ansiklopedisi'nde çalışıyor. O yıllarda 5 ila 10 yıl arasında biteceği düşünülüyormuş. Ahmet Bey bir de anısını anlatıyor; “Ben buraya gelirken Ahmet Gürtaş Bey vardı, ilk müdürümüz, rahmetli. O'na; Hocam gelicem 3-5 yıl sonra oradaki iş bitecek. Sonra ortada kalacağım. Üniversiteye müracat ettim onun sonuçlarını bekliyorum, olmazsa gelirim dedim. O biraz farkındaydı herhalde bu işin böyle devam edeceğinin. 'Ahmet, bu iş seni de emekli eder, beni de' dedi. O rahmetli oldu aramızdan ayrıldı, ben emekli oldum, hala çalışıyorum, ama ansiklopedi bitmedi”. Ansiklopediyi bir türlü bırakamadığını söyleyen Özel, 'En büyük isteğim ansiklopedinin tamamlandığını görmek' diyor ve ekliyor; “Burada kimle karşılaşırsanız bu duyguyu hissedersiniz. Müstahdemde, çaycıda bile… Bir çay istendiğinde mutluluk içinde götürüyorlar” Ansiklopedi bittiğinde dinleneceğini ve kendi çalışmalarına başlayacağını söyleyen Özel, İslam Ansiklopedisi bitince diğer dillere çevrileceğini ve internete de aktarılacağını söylüyor. Ansiklopedinin kıymetinin bilinmediğinin de altını çizen Özel, başka bir ülkede bu nisbette bir çalışma yapılsa göklere çıkarılacağını ifade ediyor; “Bu ansiklopedi bütün Müslüman toplulukların göğsünde gururla taşıyacakları bir madalya. 15 asırlık İslam tarihi boyunca böyle bir çalışma, böyle kolektif ve bütün bir çalışma yapılmamış. Allah bizim milletimize nasip etmiş.”
İSAM'da hangi alanda kimlerin uzman olduğu, özel çalışma yaptığı tespit ediliyor ve bir veri tabanı oluşturuluyor. Telifle hazırlanan ansiklopedinin her maddesi yurt içinden veya dışından konunun uzmanlarına iki yıl öncesinden sipariş ediliyor. Gelen maddeler,önce ilim heyetinin başkanı (ki tefsir, hadis, fıkıh, tarih, edebiyat, Fars edebiyatı, Türk edebiyatı gibi branşlarda 21 ilim heyeti var) tarafından inceleniyor. Madde en son ilmi heyet tarafından tekrar kontrol ediliyor ve ansiklopedide yerini alıyor.
