Ramazanın ekonomisi falan olmaz

Ramazan bitti. İşte bugün bir solukta bayrama kavuştuk. Dualarımıza karşılık beklediğimiz bu kutlu günde Türkistan’dan Gazze’ye tüm mazlumların kutlu bir milletin adaletine kavuşmasını, tüm zalimlerin dersini aynı millet elinden almasını diliyorum.

Başka da ne ister insan; sadece Ramazanın o bitimsiz lezzetine tekrar tekrar kavuşmak...

Her bir iftar, yenilmez ve koca bir ordunun fertlerinin tam eşgüdümle gün be gün ilerleyip cephe cephe cenk kazanması gibidir. Ezanların ilanı budur işte. Yüce Allah nicelerine kavuştursun.

Hadise böyle başka boyutlarda geçtiğinden Ramazanın bir ekonomisinden söz edilecekse evvela öte dünyanın parametreleriyle değerlendirme yapmak gerekir.

Onu da yapamayacağımıza göre…

Ramazanın ekonomisi olmaz başlığının ikinci anlamı Ramazanın skolastik bir ekonomisi olmadığıdır.

Yani Ramazanla ilgili nazariyeler çizip ekonomik hürriyeti onların içine sıkıştıramam.

Ekonomi açıklayıcı değil, tek başına kural koyucu (sınırlayıcı) sayıldığı için başlağı “olmaz” diye attım. Yoksa olmaz olur mu, elbette var.

Ramazanın ekonomik gözlemlerini tespit ederseniz yeterince ekonomi yapmış olursunuz. Teyit edilemeyen teorilerden daha faydalı olur.

Ha gerçi Ramazan ve borsa performansına ilişkin titiz ve metodolojisi sağlam çalışmalar var. Her ne kadar Türkiye uyum göstermese de bu çalışmaların bulguları İslam ülkelerinde Ramazan ayında daha iyi bir hisse performansına işaret ediyor. Yatırımcı kendisine bu bulguları kural edinebilir. (Gerçi Türkiye bu sene uyum gösterecek gibi oldu ama bozdular.)

Hasılı gözlemlere dönüp tarihe kayıt düşelim. Nomotetik veya idiyografik veri arayanlar gelir bulur çağlar içinde.

İnsanlar her sene artan oranlı şekilde iftarı ailesiyle geçiriyor. 2006’dan alırsak yılda 20 gün dışarıda iftardan 2025’te yılda 3 güne kadar düştüğünü anlıyorum sayının. Yani kabaca dışarıda iftar oranı %60’tan %10’a indi. Önemli bir veri. Sektörleri etkiler.

Şimdi ister sağlamak için epeyce bir çalışma yapmak gereken bu verinin, ekonomik istikrarla dışarıda iftar ilişkisini tartıştırabileceğini değerlendirin; ister kur ile dışarıda iftarın ters orantısının çok güçlü olduğunu gösterin. İster kovid-19 pandemisi sonrası etkilere vurgu yapın. İsterse artan trafik sorunuyla açıklayın. Yahut samimiyet kaybının, bireyleşmenin ve yalnızlaşmanın etken olduğunu değerlendirin. Sonuçta her değişkenin etkisi var. Az ya da çok… Aslında her değişken bir sorun yahut gerekçeyse herkesin sorunu yahut gerekçesi farklı olabilir.

Bir başka gözlemim evvelce Ramazan ayında kapatılan dükkanların artan oranlı şekilde açık tutulması. Silme kapalı olurdu tekeller, pavyonlar, barlar mesela artık tek tükü kapalı.

Lokantaların, kebapçıların, köftecilerin falan bir bölümü de kapatırdı. Hala kapatanlar da var. Ama evvelce kapatan esnaflardan açanlar da görülüyor. İster değişim deyin ister kira deyin ister maaşların ödenmesi deyin. Hepsi de etkendir.

İnsanların zekât ve fitre talebi de artmış görünüyor. Nisabının yettiğini bildikleri kişilerden istiyorlar doğrudan. İster geçim zorluğuyla açıklayın ister mobil mesajlaşmanın din alanına yansıması deyin. Hayırlı cumalar mesajından başka alanlara taşınıyor demek konu.

İşte bu Ramazandan gözlemlerim ve edindiğim önemli veriler bunlar. Fırsatçıların fırsatında, davulcuların parasında, itikafçıların itikafında olduğu zaten malum…

Nice bayramlara…