En hakiki travma: İstanbul’da afetzede olmak

Geçmiş zamanın birinde bir semt pazarında yürürken bir tırnakçı çetesinin gariban görünümlü bir adamın ceplerini yokladığını görmüştüm. Adamı defalarca yoklarken nasıl hissetirmediklerini anlamakta hâlâ güçlük çekiyorum. Ama hissetmiyordu işte.

Dayanamayıp adamcağızı uyardım. Parasına, cüzdanına dikkat etmesini söyledim. Fakat uyardığım bu adam rahatsız edici bir ifade takınıp benden kaçarcasına uzaklaştı. Sanki tırnakçı bendim. Teşekküre gerek yoktu ama moralimi bozan tavrına da gerek yoktu. Öfkelendim. Keşke uyarmasaydım diye düşündüm bile. Sonra boş ver dedim. İyilik yap denize at, balık bilmezse Halik bilir.

Büyük ihtimal polis olsam bana minnettar olacaktı. Uyaracağına işini yap, git yakala demeyecekti.

Gelelim 23 Nisan gününe. Tarihin gördüğü en şefkatli deprem, burun bile kanatmamak üzere hareketine başladığında törenin ortalarındaydık.

Depremin maksadı tam anlaşılamamış olacak ki kalabalık içinde büyük bir kaos patladı. Küçük yavruların bu ilk büyük deprem deneyimlerini, kontrolünü kaybeden bu kalabalıkla değil, daha dengeli bir ortamda yaşamasını isterdim. Nasipleri böyleymiş.

Sonra düşündüm; bu depremin olacağını bilsem ne yapardım diye.

Herkesi uyarsam ne olurdu?

Büyük olasılıkla hemencecik öyle makul bir deli bile değil, tıbbi vaka olarak yaftalanacaktım.

Sonra deprem olmayacaktı ve kendim dahi tıbbi vaka olduğuma inanacaktım. Üzerime yapışacak şüphelerle yaşamak zorlaşacaktı.

Ya da deprem olacaktı. İnsanların Amerikanlaşmış yarısı ucube olduğumu düşünüp benden kaçacak, diğer yarısı da kalkıp olağanüstülük atfedecekti.

Her halükârda varlığı kolay kolay kabullenilemeyecek bir figüre dönüşecektim.

Senaryolar bunlardı.

Sonra Türkiye’de işler döndü dolaştı, insanlar elinde deprem bilimciler tam da bu iki senaryoya göre ayrıldı.

Aslında bilim, insanı deli/akıllı yerine, başaralı/başarısız tahminci ayrımına tabi tutan bir zırh (pozitivist ehliyet) sağlar. Fakat mesele çoğu zaman bilim içinde kalmaz. Tahmini tutanı “kâhin” deyip bilimin dışına sürüklerler. Kriz kâhini, deprem kâhini, şu kâhini bu kâhini… Kâhinin de hoşuna gider durum. Öbürleri de kâhin olamadık diye kederlenip daireden kendi çıkar. Pozitivizm falan kalmaz. Bilim insanının polislik görevi yoktur sonuçta.

Geleyim sadede. İki meselem var.

Devletin, bu tür uygulamalara ilişkin izin ve denetim hususlarını düzenleyen bir mevzuat yapması gerekir. Ben afete dair meselelerin liberal bir tavırla ele alınamayacağını düşünüyorum. Karma çözümler gerekir. Bu uygulamalardan sadece altyapısına uygunluk verilenler faaliyet gösterebilmeli. Böylece suistimallerin ve mağduriyetlerin önüne geçilmelidir. Paralı uygulamalara ödeme yapanlar uyarılmazsa ne olacak? Ya da olur da gereksiz yere paniğe sevk edilenler ne olacak?

İkinci meseleye geleyim.

Depremden sonra etrafı gözlemledim. İnsanlar bavullarıyla, pazar arabalarıyla, çadırlarıyla, poşetler dolusu ekmekleriyle sokaklara döküldü.

Kimi garip kimi nahif kimi serseri…

Kimisi yatalak hastasını kimisi muhabbet kuşlarını kimisi salladıkları tespihleri ve garip saç tıraşlarını aldı geldi.

Kimsenin kimseyi tanımadığı, kimsenin bir afette travmadan kaçamayacağı bir şehir artık İstanbul. Ne mahalleler kaldı ne komşuluklar. Bağlam koptu.

Şimdi çok iyi anlıyorum ki bir afetzedeye ancak kendisine samimi duygularla yardıma gelen ve kendisi afetzede olmayan biri dokunabilir.

6 Şubat Kahramanmaraş depremlerinde tüm millet omuz omuza elinden geleni ardına koymayarak ne iyi iş yapmışız meğer.

Peki, İstanbul için seferber olacak mıyız?

Seferber olacak mıyız derken deprem sonrasını değil, öncesini kastediyorum.

Madem kendimize ve birbirimize ancak afetzede değilken yardım edebiliriz… Böyle bir seferberlik sadece can kurtarmaz mahalleleri, komşulukları, bağlamı yeniden kurabilir.

Gerçekten isteyip çalıştığımızda hangi işi başaramamışız, hangi zorluğu aşamamışız ki? Yapabiliriz. Yapılacaklar da belli…

İlk iş şu barınma yoksulluğunu bi gidermek. Bu çağrımın muhatabı devlet değil. Devlet üzerine düşeni yapar. Kendimiz ne yapmalıyız, asıl ona bakalım.

Çalışalım. Emrolunduğumuz gibi dosdoğru çalışalım. Hayata dört elle sarılalım. Çocuklarımıza umut olalım.

Şu israfı azaltalım. Verimsizlikle mücadele edelim.

Bu şehir, bu fotoğraf, bu hayatın kalitesi dönüşebilir.

Felaket tellallarına, savsaklayanlara, artık çok geç diyen kötücüllere teslim olmayalım yeter. Hepimizin kurtarırı var. Hem de hepimizin.