Üç ayaklı kedi

Tartışmalı bir sürecin ardından İstanbul Bienali’nin küratörü olarak Christine Tohme atanmıştı. Geçtiğimiz günlerde ise bienalin başlığı ve kavramsal çerçevesinin açıklandığı bir basın toplantısı düzenlendi. Tohme, Lübnanlı bir küratör. Çalışmalarını yoğun olarak Ortadoğu’da gerçekleştiriyor. 1964 doğumlu küratör 1993 yılında kâr amacı gütmeyen Ashkal Alwan derneğini kurdu. Bu dernekle çeşitli sivil toplu örgütleri ve inisiyatifler aracılığıyla çağdaş sanatı destekliyor. 2017 yılında gerçekleşen 13. Sharjah Bienali’nin küratörlüğünü de üstlendi. Bienali bu edisyonunda İstanbul ayağı da vardı. Belki hatırlayanlar olur.

Basın toplantısında Tohme kaleme aldığı küratöryel metni önce kendisi İngilizce olarak okudu. Daha sonra Türkçesi bienal direktörü Kevser Güler tarafından okundu.

Biraz uzun bir alıntı olacak lakin lirik bir dille yazılmış, ama son derece sert olan bu metni burada paylaşmak istiyorum:

Kedinin dokuz canlı olduğu söylenir. Kentin sevilen ve sayılan bu sakini, sokakların arasından süzülür, gözden kaçanların izini sürer ve gerinerek güneşin tadını çıkarır. Zekâsı ve cazibesiyle mahalleliler ve yoldan geçenler için kural tanımaz bir yoldaş rolüne bürünür. Binlerce yıllık evcilleşmeye rağmen tehlikeler karşısında yabaniliğini korur.

Oyun ile tehlike arasında git gellerle yaşayan kedi, ona karanlık anlarda kılavuzluk eden meraklı bir ruha sahiptir. Zaman zaman bu ona ağır bir bedel ödetebilir, hatta bir uzvuna mal olabilir. Üç ayaklı kedi, bir görünüp bir kaybolarak sessizce gezinir. Aksak yürüyüşü, anlatılmamış bir dehşetin yankılarını taşır. Yine de arada bir soluklanır, başını kaldırıp gökyüzüne bakar ve gezegenin ufkunu sorgular. Kimi zaman tökezlese de zarafetini kaybetmeden yeni denge hareketleri dener. Kediyi takip ederek alışılmış yollardan ayrılmak bize onun haylazlıklarını taklit edip dönüşüm alanları yaratma cesareti verir; güneşin sıcaklığında teselli buluruz.

Giderek hızlanan yıkım, zorunlu göçler ve önü alınamayan krizler tüm ufukları ve gelecek olasılıklarını paramparça ediyor. Sürekli daralan bir şimdiyle karşı karşıya kalan bedenlerimiz, pek çok saate ayak uydurmaya zorlanıyor: kimisi hızlı kimisi yavaş kimisi bozuk. Bir sendeleyip bir ileri atıldığımız ikili bir devinim içine hapsolmuş, dengede durabileceğimiz adımı atmaya çabalıyoruz. Tıpkı kedi gibi biz de kendi etrafımızda dönüyor, kıvrılıyor, kaybolup yeniden ortaya çıkıyoruz. Yönümüzü bulmaya çalışırken, dinlenmeyi öğreniyor, bir yandan da korunmaya ve onarılmaya muhtaç parçalarımıza sahip çıkıyoruz.

Benim için bu metin doğrudan doğruya İsrail’in özellikle 7 Ekim’den itibaren şiddetini arttırdığı soykırımı anlatıyor. Bu açıkça belirtilmedi zaten gerek de olmayabilir. Tohme soru-cevap kısmında Filistin’de yaşananların bir soykırım olduğunu özellikle belirtti. Bu konunun salonu dolduran kişilerin yüzde kaçının gündeminde olduğunu merak etmeme neden oldu. Yaptığım niyet okuyuculuğu değil, çünkü o toplantıda yer alan kişilerin ortaya koyduğu yayınları elimden geldiğince takip ediyorum. Filistin’de yaşananlara dair gündemi bu yayınlarda hissedemedim.

Üç Ayaklı Kedi göndermesi aynı zamanda bienalin üç yıla yayılan bir programa sahip olmasına da gönderme. İlk ayak bu yıl Eylül ayında açılacak olan, 40’dan fazla sanatçının eserlerini yer alacağı, ki bu İstanbul Bienali’nin geçmiş edisyonlarını göz önüne aldığımızda küçük sayılacaktır, bir sergi. 2026 yılında ise bir “akademi” kurulacak ve yerel inisiyatiflerle işbirliği yapılarak kamusal bir program hazırlanacak. 2027’de ise “yol boyunca karşılaştıklarını bir araya getiren son bir sergi ve atölye programıyla” tamamlanacak.

Son bir nokta ise İKSV tarafından düzenlenen İstanbul Bienali’nde Ortadoğu’dan, yani bölgemizden, bir küratörün yer almasını memnuniyetle karşıladığımı belirtmek isterim ama keşke İKSV de tanıtım metinlerinde Christine Tohme’nin Lübnanlı olduğunu belirtmekten geri kalmasaymış.