Ponzi şemaları, tarihin en eski dolandırıcılık yöntemlerinden biridir. Adını 1920’lerde bu yöntemi ilk defa büyük çapta uygulayan Charles Ponzi’den alır. Bu dolandırıcılık yönteminde, sistemin ilk aşamalarında katılımcılara yüksek getiri vaatleri sunulur ve bu vaatlerin gerçekleş-tirilmesi, sisteme yeni katılımcıların getirdiği paralarla sağlanır. Sistem sürdürülebilir gibi görünse de, yeni katılımcıların sayısı azaldıkça mevcut katılımcılara ödeme yapılamaz hale gelir ve çöküş kaçınılmaz olur.
Ponzi şemaları, tarihin en eski dolandırıcılık yöntemlerinden biridir. Adını 1920’lerde bu yöntemi ilk defa büyük çapta uygulayan Charles Ponzi’den alır. Bu dolandırıcılık yönteminde, sistemin ilk aşamalarında katılımcılara yüksek getiri vaatleri sunulur ve bu vaatlerin gerçekleş-tirilmesi, sisteme yeni katılımcıların getirdiği paralarla sağlanır. Sistem sürdürülebilir gibi görünse de, yeni katılımcıların sayısı azaldıkça mevcut katılımcılara ödeme yapılamaz hale gelir ve çöküş kaçınılmaz olur. Yani, Ponzi sistemleri özünde, “
birilerinin kaybı, diğerlerinin kazancı
”
prensibiyle işler
. Çiftlik Bank tam olarak bir Ponzi şeması olmasa da bu sistemle büyük benzerlikler taşıyordu. Sistem, sanal bir çiftlik oyunu gibi görünüyordu. Geldiğimiz noktada bu marifetle koca bir sistem kurarak kurbanlarını kendi rızalarıyla sisteme para yatırmaya ikna etmiş bir adamı sadece “suçlu” olarak ilan ederek sıradanlaştırmak durumu biraz basitleştiriyor olabilir. Ama özellikle “enerciii” dolu Polat çiftinin tahliye edildiği ve vatandaşın %73,4’ünün bu kararı yanlış bulduğu bir habitatta Çiftlik Bank’ın mucidinin verdiği “negatif enerciii” dolayısıyla mı içerde kalıyor sorusu ister istemez geliyor akıllara.
Bir yanda lüks yaşamıyla sosyal medyada boy gösteren, kara para aklama iddialarına rağmen tahliye edilen ve toplumca bu tahliyesi kanıksanmayan bir sosyal medya fenomeni, diğer yanda halkı kandırdığı gerekçesiyle 88 bin 302 yılla yargılanan dijital bir halk deyimiyle dolandırıcı namı diğer Tosuncuk.
SUÇUN TANIMI: LÜKS HAYAT MI, DİJİTAL DOLANDIRICILIK MI?
Türkiye genelinde 4277 kişiyle Areda Survey tarafından gerçekleştirilen araştırmada toplumun %73,4’ü, kadınların %76,4’ü tahliye kararının yanlış olduğunu düşünüyor. Herhalde kadınlar bu tepkiyi kıskançlık, rekabet, haset, yetersizlik hisleriyle vermiyorlar. Milyonluk araçlar, altın tozlu kahveler, meşhur “enercii” paylaşımları sonrası gelen milyonlar. Diğer yanda dijital bir çiftlik oyunu kurarak binlerce insanı inandırarak devasa para toplayan hatta bir süre katılımcıların para kazandığı günün sonunda herkesin kaybettiği her zamanki gibi kasanın kazandığı bir oyun.
Birisi sosyal medya fenomenliği altında “bu kahveyi içersen kendini özel hissedersin” mesajları vererek insanları ulaşmaları zor bir lüks yaşama sürüklüyor diğeri ise hayal satarak insanları uçuruma sürüklüyordu. Bizim Tosuncuk hayal satıyor, Polat ise hayali lüks hayatla süslüyordu.
Polat çiftinin tahliye edilmesi bir yana sundukları lüks yaşam masalıyla Tosuncuk’un hayali çiftliği arasında temelde ne fark diye soruyor insan kendi kendine. Sosyal medya hesaplarında her paylaşılan post aslında insanları etkileyip onların paralarını lüks harcamaya yönlendiren bir tür dijital bir çiftlik değil mi?
Bir yanda dijital koyun ve inek satın alarak fazla kazanç elde edeceğine inanan diğer yanda altın tozlu kahve ile evrene enerji yollayabileceğine inanan binler
. Aslında ikisi de bir “hayal” sattı bizde onca geçmiş deneyime rağmen bu hayal ürünlerinin kurbanı olmayı tercih ettik. Her defasında kandırılarak “bu dizide yaşananlar tamamen hayal ürünüdür” klasiğini tarihin tozlu sayfalarındaki yerine koymuş olduk.
KAMUOYUNUN ADALET ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
Kamuoyunun gündemini meşgul eden figürlerin tahliyesi, toplumda “adalet” kavramının bir kez daha tartışılmasının önünü açıyor. Adalet kavramına bakış toplumun reaksiyonlarına ve kamuoyunun yönlendirmesine bağlı olarak değişkenlik gösterebiliyor. Kimine göre adalet suçlunun hak ettiği cezayı çekmesi iken kimine göre suçlu sadece yakalandığı için suçlu olabiliyor.
Polat çiftinin tahliyesine karşı çıkanlar “ bu kadar lüks içinde yaşayan birinin suçsuz olması mümkün mü” fikrine sarılırken, Tosuncuk’a karşı tepki biraz daha klasik öfkeye dayanıyor: “Paramızı aldı ve bizi kandırdı”
. Hepimiz adalet sisteminin sadece kamuoyu baskısıyla, sosyal medya etkisiyle işlememesi gerektiğinin farkındayız ama bu tarz tahliyeler ister istemez kamuoyunun da yönlendirmesi ile adaletin tarafsızlığına olan inancı zedeliyor. Suçu işleyen herkesin cezalandırılacağına olan inanç giderek kırılganlaşıyor. Polat’ın tahliyesi, kamuoyunda ‘zenginlerin adaletten daha kolay kaçabildiği’ algısını güçlendiriyor. Bu algı, toplumun ekonomik sınıfları arasında bir öfke ve güvensizlik yaratıyor. Lüks içinde yaşayan birinin adaletten kaçabildiği düşüncesi, ekonomik zorluklar içinde mücadele eden halkın adalete olan inancını zedeliyor.
MİZAHİ SONUÇ: TOSUNCUK’UN SUÇU NE?
Peki, bu durumda Tosuncuk’un suçu ne? Dilan Polat gibi ‘enercii’ yaymamak mı? Polat çifti gibi sosyal medya üzerinden lüks bir yaşam sergileyerek toplumsal tepkileri üzerlerine çekmeyip, sadece dolandırıcılık yapması mı? Eğer Polat çifti tahliye edilebiliyorsa, Tosuncuk neden içeride kalmaya devam ediyor? "Sosyal medya fenomenleri yargı sisteminde avantajlı bir konuma mı sahip?" gibi soruları akıllara getirmeyecek bir adil düzenin inşa edilmesi, kamuoyu baskısından arındırılmış ama kamuoyunun sesini de kulak ardı etmeyecek bir sistem ihtiyacımız giderek artıyor. Toplum, Polat’ın sunduğu lüks yaşamı göremediği, ulaşamadığı için bu kadar tepki veriyor olabilir mi? Ekonomik olarak Polat çiftinin bulunduğu seviyeye ulaşamayan halk, bu yaşam tarzını eleştirmek yerine ona karşı duyduğu öfkeyi ‘adalet’ taleplerine dönüştürüyor olabilir mi? gibi sorular her geçen gün artacağa benziyor. Ama görünen o ki adalet talebi, sadece suçun büyüklüğüne değil, aynı zamanda toplumun ekonomik beklentilerine de dayanıyor.
Bizde “Başarı, hiç hata yapmamak değil, aynı hatayı ikinci kez yapmamaktır.”
#Tosuncuk
#ekonomi
#toplum
#suç
#Özgür Bayram Soylu
