üslûb çeşitleri

işimiz ve branşımız güzel dilimiz ve onun iki mucizevi kudreti konuşma ve yazma olunca; bu iki fiilin yapısı, çeşitleri ve hususiyetleri bizi şiddetle alâkadar ediyor..

yazıya ait yapı, çeşit ve hususiyet kavramları, edebiyat terminolojisinde üslûbu hatıra getirir.. daha doğrusu bizzat uslûbu ifade eder..

yazıların pratikte ve teoride farklılıkları dikkate alınınca aşağıda sıraladığımız üslûb çeşitlerinin mevcudiyetini tesbit ediyoruz:

1- didaktik üslûb: (öğretici üslûb): bilgi ağırlıklı sakin, ciddi bir metin değerindedir..

2- edebi üslûb (duygusal, romantik bir metin)

3- uzun cümlelerden yapılmış üslûb: (yan ve sıra cümlelerle takviye edilen metinlere bu adı veriyoruz.. uzun cümleler, fikir ve duygu öbeklerini temsil ve ifade eder..)

4- kısa cümleli metinler: (kısa cümlelerin net, keskin vurucu gücü bu üslûbun özelliğini temsil eder..)

5- diyalog üslûbu: (konuşma parçalarının sıralanmasından meydana gelen metin genel olarak sual – cevap tarzında devam eder..)

6- analiz üslûbu: (tahlili üslûb): ilmî veya hususî bir meseleyi incelemeye, aydınlatmaya çalışan bir metin bu üslûba örnektir..

7- analiz üslûbuna yakın bir üslûb çeşidi de ilmî üslûbtur: ilmî bir konuyu sergilemeye çalışır..

8- polemik üslûbu (kavga üslûbu): siyasi, ilmi, hususi veya fikri bir konuyu münakaşa ve polemik metodu kullanarak halletmeye çalışan bir metne bu adı verebiliriz..

9- sakin, ağırbaşlı üslûb: tezlerini fikirlerini sakin, ciddi, saygılı bir tavırla anlatan metinlerin üslûbu..

10- hitabet üslûbu: dinleyiciye bir fikri kabul ettirmek üzere hazırlanmış konuşmaya bu adı verebiliriz.. yazılı olarak da hazırlanabilir.. genel olarak ya retoriğin inceliklerine göre hazırlanır veya irticalen icra edilir.. irticalen yapılan konuşmalar, usta hatiplerin işidir..

11- mizahi üslûp: mizahla ve edebiyatla karışık yazıların üslûbu bu çeşide örnektir.. hüseyin rahmi gürpınar, burhan felek, namdar rahmi karatay gibi yazarların yazıları ve eserleri bu üslûba örnektir..

12- hiciv üslûbu: meşhur bir kişinin, bir siyasinin, bir yazarın hatalarını sert bir dille anlatan, buna biraz da mizah karıştıran yazıların üslûbu böyledir..

13- kapalı üslûb: maksadını kapalı surette anlatan, imalı metinlerin üslûbu böyledir.. belli belirsiz sezdirerek beyan eden metinlerin üslûbu kapalıdır..

14- tahrik edici üslûb: kışkırtıcı metinlerin üslûbuna verilen isimdir.. okuyanı bir suç işlemeye, bir itirafa, bir gerçeği beyana sevkeden üslûba verilen isimdir..

15- teskin edici üslûb: okuyanın öfkesini izale eden, onu sükûnete iade eden metinlerin hususiyeti böyledir..

16- bol bol sıfat kullanılmış (sıfatlı üslûb): bazı yazarlar yazılarında sıfat kullanmayı âdet haline getirmişlerdir..

17- fiilleri, yüklemleri isim soyundan kelimelerden seçilmiş cümlelerden teşkil edilen üslûba (isim yüklemli üslûb) diyoruz..

18- belirtili veya belirtisiz isim tamlamalarının bol miktarda kullanıldığı metinlere (isim tamlamalı üslûb) diyoruz.. belirtisiz isim tamlaması ifadeye bir rahatlık, bir kolaylık sağlasa da, belirtili isim tamlamalarının sık kullanılması, metinde bir âhenk aksaması, bir anlama zorluğu yaratır..

19- mübalâğa üslûbu: bir metnin duygularında ve mânâlarında aşırılık varsa böyle yazılara da mübalâğalı üslûbu, diyoruz.. bu çeşit yazıların etkisinde doğruluk ve gerçeklik bakımından bir nakîse var demektir..

20- mugalata üslûbu: gerçeği eksik gösteren, hakikatlerin lâf kalabalığı ve münakaşa atmosferi içinde kaybolmasına sebebolan metinlerde mugalata üslûbu mevcuttur, diyoruz..

21- akıcı üslûb (âhenktar üslûb): bazı metinlerde görülen ses âhengi, yanyana gelen kelime ve cümlelerde bir ses uyuşması ve bir telâffuz güzelliği yaratır.. bu türlü metinlerin ifade ettiği mânâların, fikir ve duyguların akışı da rahattır.. üslûb, sadece ses bakımından değil, anlam bakımından da akıcı unsurlardan meydana gelmiştir.. akıcılık, hem ses uyuşmasından hem de mânâ uyuşmasından meydana gelmektedir..

22- tumturaklı üslûb: mânâlar ve sesler âdetâ çağlayarak devam eder.. etkilidir.. sürükleyicidir.. seçilen kelimeler ve cümleler bir coşkunluk bir heyecan yaratır..

23- insicamlı üslûb: metnin parçaları arasındaki mantık ve mânâ rabıtası kuvvetli ise böyle metinlerde insicam vardır, diyoruz..

24- bozuk üslûb: mânâsı iyi anlaşılmayan metinlerdeki üslûb böyledir.. kelimelerin yerinde kullanılmaması, cümleler arasında anlam bağlantısı bulunmaması anlam karışıklığının sebebidir.. yazının kötüsü bu çeşit yazıdır...