Kanuni Sultan Süleyman döneminde, Topkapı civarında Cami ve Külliyesi bulunan Sadrazam Kara Ahmed Paşa ve 16. Yüzyıl sonlarında üç kez vezir-i a'zamlık makamını ihraz eden Ferhad Paşa'nın katledilmiş olmasına rağmen Arnavutların devlet idaresinde parlak dönemleri hep süre gelir.
Osmanlı Devletinde sadrazamlık mevkiine gelen Arnavutlar şunlardı:
Gedik Ahmed Paşa
Ayas Paşa
Lütfî Paşa
Kara Ahmed Paşa
Rüstem Paşa'nın Damadı (diğer ) Ahmed Paşa
Ferhad Paşa
Koca Sinan Paşa
Yemişçi Hasan Paşa
Ohrili Hasan Paşa
Mere Hüseyin Paşa
Tabanı Yassı Mehmed Paşa
Kemankeş Kara Mustafa Paşa
Kara Murad Paşa
Tarhuncu Ahmed Paşa
Köprülü Mehmed Paşa
Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa
Köprülüzâde Mustafa Paşa
Ohrili Arabacı Ali Paşa
Amcazâde Hüseyin Paşa
Daltaban Mustafa Paşa
Köprülüzâde Nu'man Paşa
Morevi Toska Damad Hasan Paşa
Hacı Halil Paşa
İvaz Mehmed Paşa
İvazzâde Halil Paşa
Arnavut Hacı Memiş Paşa
Derviş Mehmed Paşa
Mustafa Nâili Paşa
Avlonyalı Mehmed Ferid Paşa
Kavalalızâde M. Said Halim Paşa
Özellikle 17. Ve 18. Yüzyıllar, Osmanlı Sarayı'nın Arnavut vezir idareci ve ricalle adeta lebaleb dolduğu dönemler olmuştur. Budin, Mora, Yanya, Varna, Halep, Şam, Humus, Ruha, Mısır, Kudüs, Beyrut, Yemen, Erzurum, Diyarbekir, Trablusgarp gibi merkezlerde genellikle Arnavut vali ve mutasarrıflar başı çekmiştir. Yanısıra, 17. Yüzyılda, Sultan IV. Murad'a sunduğu Risâlesi ile ünlenen Mustafa Koçi (Kuçi/Kudqe=Arnavutça'da kırmızı anlamına gelir.) gibi şahsiyetler eserleri ile ön plana çıkmıştır.18. Yüzyılda Sarayda Arnavut vezir sayısı o kadar artar ki, Kubbealtı Divân-ı Hümayun'da vezirlerin ictima/Müzakereleri Türkçe yerine Arnavutça yapılır. Yani Divân-ı Hümayun'da toplantılar Arnavutça yapılır hale gelir. Bazen Saray-ı Hümayun'da konuşma/tekellüm lisanı olarak Arnavutça Türkçe'nin önüne geçer.
Sadece vezirlik, valilik gibi idari mevkilerde değil, ilmiye de de Arnavut şahsiyetler ön plana çıkar. Bunlardan Belgrad'ın ikinci kez fâtihi olarak adlandırılan Sadrazam İvaz Hacı Mehmed Paşa'nın oğullarından Şeyhülislâm İvazzâde İbrahim Efendi temayüz eder.
Arnavutların Saray ve memleket idaresinde bu yükselişlerine rağmen, Osmanlı Devleti'nin 17. Yüzyılın son çeyreğinden itibaren, özellikle II. Viyana bozgunu sonrasında cereyan eden hadiseler, 1699'daki Karlofça Muahedesi ile Budin vilâyetinin tümü ile kaybedilmesi, Pasarofça Anlaşması Osmanlı Devleti'ne ağır darbe vurur. Ancak, Çar Deli Petro ile başlayan Rus yükselişinin Çariçe II. Catherina ile zirve yapması, 1768'de başlayan Kırım Savaşı, 1774'te imzalanmak zorunda kalınan Küçük Kaynarca Anlaşması Osmanlı Devleti'nin çöküş sürecinin dönüm noktası olmuştur. Osmanlı Coğrafyasının kuzeyinde Rus Çarlığı'nın güçlenip yükselmesi, önce Portekizliler ve İspanyollar, sonra ise Fransızlar, İngilizler ve Hollandalıların denizlerde, hususen, uzak denizlerde hakimiyet tesis etmesi; Osmanlı Devleti'nin 17. Yüzyıldan itibaren uzak denizlere açılamaması; Venedik'i aşamaması Akdeniz'de de hakimiyetinin iyice zayıflamasına yol açar.
Bunun neticesi olarak, Cezayir ve Mora Yarımadasında büyük sıkıntılar baş gösterir. İngiliz, Fransız ve Rus donanmaları Osmanlı'yı Mora Yarımadası civarında ciddi tehdit altında bulundurur. 1790'lara gelindiğinde Osmanlı Devleti bu bölgede iyice tazyik altında kalır. Artık, neredeyse Düvel-i Muazzama haline gelen güçlü donanmalara sahip bu devletler Mora Yarımadasındaki gayr-i Müslim/Rum ahaliyi gerekçe göstererek Osmanlı Devleti üzerinde bir hayli baskı uygular. Rum ahaliye yönelik iddia edilen bazı uygulamalardan Mora'daki Müslüman-Toska-Arnavut ahali ve idareciler mes'ûl tutularak Toska Arnavutlarının Mora Yarımadasından tahliyeleri talep edilir. Çaresiz kalan Osmanlı idaresi 1792'de Toska Arnavutlarını Mora Yarımadasından tahliye etmek zorunda kalır.
Devam Edecek
#Arnavutluk ve Arnavutlar
#Osmanlı Devleti
#balkanlar
#Viyana bozgunu
