Olmayan doğal gazın “tavan fiyatı” ve Putin’in önerisi

Rusya-Ukrayna Savaşı enerji piyasalarındaki dengeleri alt üst etti ve piyasadaki öngörülebilirliği ortadan kaldırdı. Bu yüzden her türlü veri veya gelişme anında karşılık buluyor ve enerji fiyatlarında kimi zaman günlük yüzde 30’luk fiyat dalgalanmalarına neden oluyor. Böyle bir ortamda kışa girmeye hazırlanan AB üyesi ülkeler doğalgaz için tavan fiyat uygulamasını konuşmak üzere bir araya geldiler. Ancak onları bu planlı toplantı öncesinde bir dizi sürpriz bekliyordu.

TOPLANTI ÖNCESİ GAZ PİYASASINDA YAŞANANLAR

Nasreddin Hoca fıkralarında olduğu gibi AB’nin piyasasına girmeyen doğalgaza nasıl tavan fiyat uygulayacağını tartışacağı toplantının hemen öncesinde şu gelişmelere tanık olduk;

- Dünya’nın en büyük LNG (sıvılaştırılmış doğalgaz) ithalatçısı Çin, kendi arz güvenliğini öne sürerek sözleşmeye bağladığı LNG kargolarını başka ülkelere yönlendirmeme kararını ilan etti.

- Dünyanın ikinci büyük LNG ithalatçısı Japonya için önemli bir LNG tedarikçisi olan Malezya da LNG tesislerine giden boru hatlarında sızıntı tespit ettiği için mücbir sebeple ihracatında kesintiye gitti.

- Diğer bir önemli LNG ihracatçısı Nijerya, yaşanan sel nedeniyle mücbir sebeple LNG üretimini kestiğini ilan etti.

- ABD’nin kuzey doğusundaki eyaletlerde soğuk hava nedeniyle artan gaz talebinin karşılanmasında ciddi sorunlar var. İşin ilginç yanı Jones Act (ABD Kabotaj Yasası diyebiliriz) nedeniyle bu bölge hali hazırda ABD LNG’si kullanamıyor.

AB’Yİ VE ABD’Yİ NE BEKLİYOR?

Kısaca özetlediğim bu gelişmeler ilginç sonuçlar doğurabilir. Örneğin önceki yıllarda Boston, “Jones Act” nedeni ile ABD LNG’sini kullanmak yerine Rusya’dan LNG ithal etmek zorunda kalmıştı. Eğer “Jones Act”in geçerli olduğu ve dört haftadır elektrik kesintisi yaşanan Puerto Rico’ya çıkarılan istisna tanınmazsa, ABD’nin kuzey doğusundaki eyaletlerde de benzeri sorunlar derinleşebilir. ABD’nin doğu kıyısındaki eyaletler ABD’nin kendi ambargosunu by-pass edip, Rusya’dan yine LNG ithal etmek zorunda kalabilir.

ABD’nin doğu kıyısı için istisna tanınması da AB için durum kötü demektir. Zira AB’nin ABD’den beklediği her biri altın değerindeki LNG kargoları AB’ye gitmek yerine ABD’nin doğu kıyısındaki eyaletlere yönlenebilir.

TAVAN FİYAT TARTIŞMASINDA SONUÇ NE OLDU?

AB bu tablodan bir nebze ders çıkarmış olsa gerek. Zira AB Komisyonu’nun yaptığı son toplantıda doğal gaza tavan fiyat uygulanması fikri tartışılsa da kabul edilen paket içerisinde bu öneri yer almadı. Bu konudaki en sağ duyulu ses, yıllık gaz tüketimi bizim Antalya’dan çok az fazla olan Lüksemburg’un enerji bakanından geldi. Bakan Turmes toplantıdan sonra komisyonun doğal gaza tavan fiyat uygulanması konusundaki yaklaşımının haklı olduğunu belirtti.

PUTİN’İN TEKLİFİ İÇİN İHTİYATLI İYİMSERİM

Hafta sonu Rusya Devlet Başkanı Putin’in Türkiye’nin “enerji merkezi” olması ile ilgili önerisi gündemdeydi. Yoğun tartışmalara yol açan bu öneriye dair görüşlerimi bu vesileyle kısaca sizlere aktarayım. Esasen Rusya Devlet Başkanı Putin’in “enerji merkezi” önerisi yeni değil. Putin, Aralık 2014’de Türkiye’ye geldiğinde de konu tartışılmıştı.

Ancak bu süre içerisinde Türkiye’de sahada ciddi değişimler yaşandı. “Doğal gazda ticaret merkezi” olma stratejisiyle 2015’te İstanbul’da bir enerji borsası olan EPİAŞ kuruldu. 2018’de spot gaz ve 2021’de vadeli gaz borsası işleme açıldı. Sacayağı EPİAŞ olan bu strateji doğrultusunda Türkiye’nin doğal gaz ticaretinde, Kuzey Amerika veya Avrupa’daki gibi bir merkez olabilmesi, yani fiyatlamanın yapıldığı bir platforma dönüşmesi için Rus gazına ilave olarak başka tedarikçilerden gelen gazları da kullanabilmesi gerekiyor. Hali hazırda Türkiye, ABD, Azerbaycan, Katar, İran, Cezayir ve Nijerya gibi ülkelerden gaz tedarik ediyor. Bu tedarikçilere Türkmenistan, Kazakistan, İsrail ve Kuzey Irak’tan gelebilecek gaz da eklenebilir. Ülkemizdeki doğalgaz piyasasının serbestleşmesi için atılan adımlar hızlandığında, diğer gaz ticaret merkezlerinde olduğu gibi gazın gazla rekabet ettiği bir gaz piyasası oluşabilir.

Unutmadan, Sakarya gaz keşfiyle Türkiye’nin elde ettiği ve edeceği kazanımların sadece rezervle sınırlı olmadığını, gazın gazla rekabet edeceği (İstanbul Doğal Gaz Borsası'nın) bir piyasanın güçlenmesini sağladığını da daha önceki yazılarımda ifade etmiştim. Bu bakımdan Putin’in oldukça kıymetli olan önerisini yukarıdaki stratejiye hizmet etme potansiyeli kapsamında değerlendirmemiz gerektiği düşüncesinde olduğum için “ihtiyatlı iyimser” olma taraftarıyım.

NOT: Jones Act’e göre ABD limanları arasında taşımacılık yapan gemilerin ABD bayraklı olması gerekir.