Nadir toprak elementleri, Eti Maden ve Türkiye’nin maden vizyonu

Bir gün önce Eti Maden’in Beylikova Tesisi’ndeydik. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Sayın Fatih Dönmez’in daveti ile gittiğimiz tesislerde yoğun gündemde gözlerden kaçmaması gereken konulara ilişkin kapsamlı bilgiler elde ettik. Hem Bakan Dönmez’in açıklamaları hem de Eti Maden Genel Müdürü Serkan Keleşer’in verdiği bilgiler konunun ne kadar stratejik öneme sahip olduğunu anlamaya yetiyor.

NEDİR BU NADİR TOPRAK ELEMENTLERİ?

Nadir toprak elementleri periyodik cetveldeki 17 elemente verilen isim. Bu elementlerin elde edilip ekonomiye kazandırılması süreci oldukça zor. Bu bakımdan son derece kıymetli elementler. Bu elementler ileri teknoloji ürün üretiminde olmazsa olmaz nitelikte.

Fiber optik, tıbbi görüntüleme, lazer sensörler, uydu teknolojisi, akıllı füzeler, süper alaşımlar, bataryalar, enerji depolama sistemleri ve elektrikli otomobiller başta olmak üzere yüksek teknoloji ürünlerde bu elementler kullanılıyor. Konuyu daha iyi anlatmak için bir örnek vereyim. Şu an son nesil savaş uçağı olarak ifade edilen F35’lerin her birinde 400 kilograma yakın nadir toprak elementinden elde edilen yüksek teknolojili ürünler kullanılıyor.

BEYLİKOVA İKİNCİ BÜYÜK REZERV

Dünyadaki nadir toprak elementlerinin %95’ini Çin üretiyor. Hem dünyadaki en büyük rezerv hem de bu elementlerin işlenip ticarileşmesi neticesinde oluşan pazarda Çin liderlik koltuğunda. Türkiye’nin Beylikova’da tespit ettiği rezerv ise dünyanın en büyük ikinci rezervi olma niteliğini taşıyor. Çin’deki rezerv 800 milyon ton iken Beylikova’da 694 milyon tonluk bir rezerv teyit edilmiş durumda. Dahası da var. Beylikova Türkiye’deki tek saha değil. Malatya, Samsun ve Burdur’da da sahalar var ve çalışmalar devam ediyor.

Eti Maden’e ait Beylikova Tesisleri’nde ilk etapta pilot tesiste yıllık 1200 ton cevher işlenecek. Daha sonra büyük bir endüstriyel tesis yatırımı ile yıllık 570 bin ton cevher işlenerek, 10 bin ton nadir toprak oksitleri, 72 bin ton barit, 70 bin ton florit ve 250 ton toryum üretilmesi planlanıyor. Şimdiden pek çok gelişmiş ülkenin işbirliği için Türkiye’nin kapısında olduğunu da belirtelim.

URANYUM YERİNE TORYUM

Ziyaretimiz sırasında edindiğim bana göre en kritik bilgilerden birisi de toryumla ilgili. Günümüz nükleer santrallerinde ağırlıklı olarak uranyum kullanılıyor. Ancak son dönemde özellikle Çin ve Hindistan’da daha güvenli nükleer santraller inşa etmek için toryum ile ilgili AR-GE çalışmaları devam ediyor. Fikrini aldığım konunun uzmanları bu çalışmaların yüksek oranda başarılı olacağını düşündüklerini ifade ediyor. Görünen o ki Eti Maden’in Beylikova Tesisleri’nde üretilecek olan toryum yakın gelecekte sadece Türkiye için değil dünya için de çok daha stratejik bir ürüne dönüşmüş olacak.

TÜRKİYE’NİN MADEN VİZYONU

Türkiye gelişmekte olan bir ekonomi ve gün geçtikçe yüksek teknoloji ürün gamını artırıyor. Ancak yüksek teknolojili ürünler aynı zamanda stratejik öneme sahip hammaddeler gerektiriyor. Hali hazırda ihtiyaç duyulan bu hammaddeler büyük oranda ithal ediliyor. Bu konuda başı çeken tedarikçi ülke ise Çin.

Çin’in bir süreden bu yana tarife ve kotalar üzerinden söz konusu nadir toprak elementlerinin fiyatlarını artıran bir politika izlediğini görüyoruz. Bu durum hem fiyatları artırıyor hem de bu ürünlere erişimi zorlaştırıyor. İşte Türkiye’nin maden vizyonu tam burada devreye giriyor. Zira Türkiye son bulduğu rezerv ile bu alandaki dışa bağımlılığını önemli ölçüde azaltacak. Ayrıca savunma sanayi başta olmak üzere pek çok sektörde ve nükleer santrallerde ihtiyaç duyulan pek çok kritik üründe yerlilik oranı artırılmış olacak. Örneğin hali hazırda Eti Maden’in ürettiği “lityum karbonat” şu an yerli pil üretiminde aktif olarak kullanılıyor ve ASELSAN’ın yüksek teknoloji ürünlerinde yerini almaya başladı. Benzeri şekilde önümüzdeki dönemde yerli otomobil TOGG’un pillerinde ihtiyaç duyulacak lityumun önemli bir kısmını karşılayacak şekilde iki farklı tesiste toplam 700 ton üretim kapasiteli tesisler de yakın gelecekte hizmete alınacak.

Özetle Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın ve Bakan Fatih Dönmez’in hem Türkiye topraklarının altında olan her türlü kıymetli madeni çıkarma hedefi ve hem de Eti Maden’in elde edilen cevherleri işlemede eriştiği teknik bilgi ve kapasite bu alanda geleceğe dair umutlarımızı artırıyor. Zira esas kıymetli olan madenin ham hali değil. Nihai ürüne dönüşmüş yani işlenmiş hali çok daha kıymetli ve stratejik. Örneğin borda cevherin tonu 120 dolara satılırken nihai ürünlerden olan roket nozulunun tonundan 4 milyon dolar gelir elde etmek mümkün.