Türkçe"nin sözünden çıkmamak

Dilimiz, yürüyüş ve mücadele esnasında şekillenmiş. Bu yüzden olsa gerek, hareketlidir, çok katlıdır. Sözgelimi, alışmak kelimesinin bir anlamı da tutuşmaktır. Düzlüğe ''yazı'' demişiz.

Türklük gibi, Türkçe''nin de birleştirici özelliği var. ''Huda'' kelimesi Farsça, ''Nabit'' kelimesi Arapça. Bu ikisinin birleşmesinden meydana gelen ''Hudayinabit'' ise Türkçe. Kendiliğinden biten, ekilmiş olmayan demek. Bir de ''alaza'' var. ''Dökülen tohumlardan çıkan bitki.'' Yol kenarlarında ''biten'' ekinleri hatırlayın. Dokunaklı bir görüntüdür, ayrı düşmeyi anlatır.

Bin beş yüz rakımlı bir dağ köyünde, yetmiş beş yaşındaki bir dedeyi dinlerken, bunlara benzer şeyler düşünüyorum. Bir delikanlıyı anlatıyor. Sıkıntılı işlere girişmiş. Sonuç: Canına kıymış. ''Gençliğini taşıyamadı'' diyor. İşte dilimizin güzelliği.

Söz, köylerin kimsesiz kalmasına geliyor. Sadece meyve ağaçları değil, evler de kuruyor. Şunu söylüyor: ''İnsan, evin ruhudur. Ruh bedenden çekilince ne oluyorsa, evlere ve köylere de o oluyor.''

Yahya Kemal, ''fukaralık, ruhumuzu güzelleştirmiş'' derken ne kadar haklı. Her gittiğimiz yerde bunu görüyoruz.

***

Mehmet H. Doğan, Şiir ve Eleştiri (1998) kitabında bir tarihçinin ''dil eşittir kimlik'' sözünü aktardıktan sonra şöyle devam ediyor: ''Dilini yitiren, dilinin konuşulduğu ortamın dışına savrulan ya da atılan kimse, her şeyden önce bir kimlik bunalımına düşüyor.''

Avrupa''daki çocuklarımızın durumu veya dramı, sözü edilen bunalımın en canlı, en sahici örneği.

''Ana dilinden koparılan kimse, kendisine yabancılaşır'' sözü de önemli. Mevlana''ya ait olduğu söyleniyor.

Dil ve din ilişkisine de bu pencereden bakmak lazım. Bilinen gerçek: Dilini kaybedenin dinini kaybetme süreci daha hızlı işliyor.

Osmanlıdan sonra yeni bir ülke inşa etmek isteyenlerin dine ve dile aynı anda müdahale etmesi, elbette boşuna değildi.

Dil, hepimiz için büyük bir imkândır. Osman Toprak, Türkçeye emek veren arkadaşlarımızdan. Kitap ismi olarak Dil ve İmkân''ı tercih etmesi, bana hep anlamlı gelmiştir.

***

Türkçeyi hor görmek, yıkıcı alışkanlıklarımızdan biriydi. Şükür ki, böylelerinin sayısı her geçen gün azalıyor.

İlhan Berk, 1956 yılında, Rimbaud''nun nesrini överken şöyle diyor: ''Rimbaud''nun nesrini çok düşündüğüm oldu. Denedim de. Ama sarmadı pek. Neden mi? Önce dilimiz yetersiz. Bu dille ne yapılır hiç bilmem. Doğrusu, bu haliyle bizim bu dille bir şey yapılmaz. Bunu bozmak, yeniden yaratmak gerek, çıkar yol bu bence. Batı dillerinin güçlü yapılarını örnek alarak bu dili yeniden yapmalı. İler tutar yönü yok çünkü bu dilin.'' (Elyazılarına Vuruyor Güneş, Tan Yayınları, 1983, sayfa 36.)

Namuslu eleştirmenlerimizden Fethi Naci, okuduğumuz bu satırlardan otuz bir yıl sonra, ''İlhan Berk Mucizesi'' başlıklı bir yazı kaleme alıyor. Örnekleriyle birlikte. İşte o yazının son paragrafı: ''Yadsınamaz bir gerçek: İlhan Berk ünlü bir şair. Bir gerçek daha: İlhan Berk anadilini bilmiyor. Ve sonuç: İlhan Berk, yeryüzünün hiçbir ülkesinde göremeyeceğimiz bir mucizeyi gerçekleştirmiş, anadilini öğrenmeden ünlü bir şair olabilmiştir!'' (Şiir Yazıları, İyi Şeyler Yayıncılık, 1997, sayfa 71.)

İddiasından vurulmak, galiba böyle bir şey. Ve vardığımız yer: Dilimizi bilmek, kendimizi bilmektir.

***

Türkçe üzerine düşünürken, yazarken, işin mesuliyet kısmını da unutmamalıyız. Çünkü dilimizin hayatı, milletimizin hayatıdır. Sözümüz, medeniyetimizdir. Bir kelime, bir işlemden çok daha fazlasıdır.

Tanpınar, Yunus Emre''yi şöyle anlatıyor: ''Oğuz Türkçesi''nin tecrübesizliğine rağmen o ne sağlam yürüyüştür ve ne keskin hayallerle konuşur.'' (Beş Şehir, Dergâh Yayınları, 1999, sayfa 149)

Yunus Emre, Anadolu''nun en zor zamanında yaşamış ve söylemiştir. Moğol istilası ve büyük kıtlık. Her kelimesi, tarihtir, tarihimizdir.

İşte bu dilin, bu tarihin, üzerimizde hakkı ve hatırı vardır. Kelimelerimizi seçerken, evvela bunu gözetmeliyiz.