İslâm dininde ve kültüründe rahip ve ruhbanlık (dünyayı, aile hayatını terketmiş, kendini dine ve mabet hizmetine vermiş bir din adamları sınıfı) yoktur. Bir Müslüman fert hem dünya hayatını -dinin emir ve yasaklarına uyarak- yaşar, hem de ibadetini yapar, imamlık, müezzinlik, vâizlik, müftülük gibi dini hizmetleri yerine getirir. İmam örneğinden hareket edersek o bile, Hristiyanlık'taki manada “din adamı” değildir; çünkü imam olsun, cemaat olsun bütün Müslümanlar, dünya hayatlarını da Allah'ın buyruklarına göre yaşamaya çalışırlar. Bugün bazı dini görevlerin meslek haline gelmiş olması, bu görevlerin aksamasını önlemek zaruretine dayalı olarak sonradan icad edilmiştir. Aslında ibadet olan dini görevlerin ücretsiz olarak ifa edilmesi, bu görevler yüzünden maişetini kazanamayacak olanların geçimlerinin ise devletçe sağlanması gerekir.
İslâm kültüründe hoca vardır. Hoca din öğreticisi ve eğiticisidir; evlenir, aile kurar, halktan ayrı bir sınıf teşkil etmez. Allah Resulü (s.a.) hayatta iken O'nun emri ile din eğitim ve öğretimi başlamış, bilenler bilmeyenlere öğretmiş, hocalık etmişlerdir. Bu bilen, öğreten ve eğiten kimselerin unvanı önce okuyanlar mânâsında “kurrâ”, bilenler mânâsında “ulema”, dini anlayanlar ve anlatanlar mânâsında “fukahâ”, Müslümanların dinî meselelerini delillerinden çıkarıp açıklayanlar mânâsında “müctehidûn” olmuş, sonra da her Müslüman kavim kendi dilinde bu mânâyı ifade eden kelimeler bulmuşlardır. Müslüman Türk kavimlerinin bu mânâda kullandıkları kelimelerden biri de hocadır.
İslâmda hocalar ruhban değildir, ama bu dinin şeriatı vardır; şeriat sadece hocaların değil, İslâm'a tüm inananların Allah ile ibadet ve inanç ilişkilerini düzenlediği kadar insanların birbirleri ile ferdî ve ictimaî ilişkilerini de çerçeve ve kısmen detay olarak düzenlemekte, kaide ve müeyyidelere bağlamaktadır; bu ilke, düzenleme, kaide ve müeyyidelerin bütününe “şeriat” ismi verilmektedir. Özetle Kur'an ve Sünnet var ise şeriat da vardır.
İslam dini insanları kan, kavim, ekonomik durum, soy-sop, cinsiyet, dini selahiyet ve ödevler...bakımından sınıflara ayırmıyor; tabiî farklılıkları “fırsat, mükâfat ve ceza” bakımından peşin bir imkan, sonradan elde edilen farklılıkları da değişmez ve başkaları tarafından edinilemez birer imtiyaz sebebi olarak değerlendirmiyor, görmüyor, kabul etmiyor. Durum böyle olunca da, diğer müminlerden, dini ödevleri ve yetkileri bakımından farklı bir “din adamı” sınıfına yer vermiyor. İslam'da âlim ve cahil, salih ve fasık, iyi ve kötü insanlar vardır; bunların tamamı insan iradesini aşan bir dayatma sonucu oluşmamıştır; insanın iradesine ve çabasına bağlıdır. Herhangi bir konuda alim ve uzman olan kişi, o konuda başkalarından farklı ehliyet ve yetkiye sahip olur; ancak bu kapı herkese açıktır.
İslam'da din adamı olmadığına göre, din görevlilerine, ilahiyatçılara, cemaat ve tarikat önderlerine “din adamı” demek “meşhur olmuş yanlış”lardan birini teşkil eder. Din alanında diğerlerine göre daha fazla tahsili ve bilgisi olan bir kimse bu bilgisine ve tahsiline dayalı olarak cami hizmetinde ve din eğitiminde öncelik elde eder.
İslam'da bir kimsenin halife, hakim, komutan, imam, müezzin, vâiz, müftü… olabilmesi için herkese açık olan bazı vasıfları elde etmiş olması gerekir. Bu vasıfların ise başında yeterli din ve dünya (alan) bilgisi ile güzel ahlak vardır.
Devlet başkanı (halife, imam, emîrülmüminîn) hazır olduğunda cemaate o imamlık yapar. Halifenin bulunmadığı bir yerde bir cemaat namaz kılacağında bakılır; içlerinde bilgisi, güzel Kur'an okuma melekesi ve saygınlığı önde olan öne geçer, imam olur ve cemaatle namaz kılınır. Ordu da genel olarak komutan, aynı zamanda cemaatle namazda imamdır…
Böyledir çünkü İslam'da Allah'ın hakkı ile kralın hakkı birbirinden ayrılmamıştır; bütün haklar ve vazifeler Allah'ın vahyi ışığında belirlenir.
#İslâm dinin
#Din adamı
