Kendine mukayyet olmak

Farkında mısınız durmadan birileri bizi bilinçli olmaya çağırıyor. Malını satmak isteyenler, aklını vermek isteyenler, fikrini bulaştırmak isteyenler, kafamızı karıştırmak isteyenler hep aynı şeyi söylüyor: Bilinçli ol! Eskiden şuur gibi şiirli bir kelime kullanılıyordu, şimdi bilinç deniyor. "Bilinç" kelimesinin kökünün bilmek mastarına kadar gittiği aşikar... Sözlüklerde "bir şeyi anlama, kavrama, tanıma" konusunda bize yardım eden bir insani kabiliyet olduğu yazıyor. Başkaları nasıl düşünebilir bilemem ama ben elbette bilinç dediğimiz şeyin vücudumuz tarafından salgılanan bir şey, bir enzim olduğunu düşünmüyorum. Bilinç bize verilmiş bir şey, bir nimet... Bu topraklara ait o çok muhteşem söz buluşunda ifade edildiği gibi: Allah vergisi...

Bakınız şimdi kritik bir şey söyledim. Allah vergisi denince benim zihnim bu yazıda geçen bütün "bilinç" kelimelerini otomatikman "şuur" haline getiriyor. Neden böyle? Düşünmeye değer... Hayatın içindeki her şey gibi kelimelerin de elbet bir tarihi var. Sözlükler eş anlamlı kabul etse de, aynı anlama geldiği kabul edilmiş birçok kelime kendi hayatiyetleri, kendi tarihi derinlikleri içinde birbirinden uzakta durabiliyor zihnimizde. Mesela kalemin ucu edebiyata değince hep "hayat" kelimesi çıkar benim ilham ceplerimden. Hiç "yaşam" diyemem onun yerine... "Yaşam" desem hikayenin bir yerinde kazara, bir anda sanki hikayenin arsası istimlak edilir de üstünde toplu konut projeleri yükselir. Böyle çağrışımları vardır bende, daha sosyal, daha toplumsal, daha teknik... Kelimelerin yeniliğini, eskiliğini o kadar da kafasına takan biri değilim. Buna rağmen bende bütün kelimelerin ayağını bastığı, yaşadığı bir yer var. "Hayat"ın ve "yaşam"ın birbirlerinin yerine geçemeyeceği yerler var. "Bilinç" ve "şuur" da öyle demek ki... Şuur daha maneviyata ilişkin, daha derûna ilişkin, daha hayatın özüne ilişkin gelir canımın kulağına... Öte taraftan "bilinç" kelimesini de daha dünyevi, daha kamusal, daha bu zamana ait görür, duyar, algılarım.

Burada uzaktan ima ettiğim bir incelik daha var elbet. Bilinç dediğimiz şey, sürekli "Bilinçli ol!" kampanyalarıyla gündemde tutulduğuna göre, bilinçsizliğin hakimiyetini epeyce yaygınlaştırdığı bir zamana da işaret ediyor aslında. Bilinç, modern insanın kendi başına sahip olamadığı, sahip çıkamadığı bir şey demek ki... Oysa şuur hiç de öyle değil; şuur kaybı, şuursuzluk hali, istem dışı kendini kaybetmeyi, yani bir ruh ve sinir arızasını çağrıştırıyor doğrudan. Bu farkın müsebbibi, kelimeleri inşa ettiğimiz harfler değil elbette. Hayatın içinde durduğumuz yerin, insana ve topluma bakışımızın, varlığımızı ne ile anlamlandırdığımızın zaman içinde gösterdiği değişimden doğuyor bu fark...

İnsanların şuur sahibi olduğu zamanlarda, belli ki şuursuzluk istisnai bir şeydi ve o zamanın şuursuzları ruhu ya da aklı arızalanmışlar olarak tedaviye alınırdı. Oysa sık sık "Bilinçli ol!" uyarılarına maruz kalan bu günün insanı için "bilinçsizlik" yaygın bir toplumsal arızaya karşılık geliyor. Eğer hâlâ şuur sahibi insanlar olarak yaşıyor olsaydık, bize "Bilinçli ol!" diyenlerin kim olduğuna bir bakardık. Onların nasıl olup da sürekli bilinçli kalabildiklerini sorgulardık. Ve belki, bilinç dediğimiz şeyi neden sürekli bir yerlerde düşürüp kaybettiğimizi...