Esma-i hüsna / Allah’ın güzel isimlerini nasıl anlayacağız?

Basılma aşamasına gelen meal ve kısa tefsir çalışmamız sırasında Kuranıkerim’in temel kavramlarını, esma-i hüsnayı ve Kuranıkerim’de adı geçen peygamberlerin kısa hayat hikayelerini ayrı bölümler halinde verme gereği duyduk. Çünkü bunlar anlaşılmadan Kuranıkerim’in iyi anlaşılamayacağını fark ettik. Söz konusu çalışmamız Allah’ın lütfuyla basılması halinde bunları orada bulacaksınız. Şimdilik bu ve sonraki yazımızda esma-i hüsna konusunda her müminin bilmesi gereken giriş bilgilerini vermeyi düşündüm.

Esma-i hüsna güzel isimler demek. Bu nitelemeyi kendi isimleri için bizzat Allah kullanıyor. Peki Allah’ın isimlerine neden ‘güzel isimler’ denmiş? Şunlar için olabilir:

Beşer aklı Allah’ın zatını ve mahiyetini kavrayamaz. Çünkü bu terazi bu kadar sıkleti çekmez. O halde onu öğrenmenin yolu O’nu isimleriyle ve sıfatlarıyla, yani bir bakıma yaptıklarıyla bilmektir. Onun için ‘Allah’ın zatını düşünmeyin, nimetlerini düşünün’ anlamında bir hadisi şerif vardır. İkinci olarak bu isimler güzel, yani Cemil olan Allah’ı bize tanıtır ve her biri de yüce ve güzel bir manaya delalet eder, güzeli tanıtan da güzeldir. Üçüncü olarak bu isimlerle dua etmek duanın kabulünü kolaylaştırır. Dördüncü olarak bu isimlerin bilinmesi güzel ve şerefli bir bilgidir, onun için bu isimler ‘esma-i hüsna’dır, güzel isimlerdir.

Allah’ın isimlerinin sayısı sınırsızdır. Bir hadiste O’nun doksan dokuz isminin zikredilmesi ve ‘Allah’ın doksan dokuz ismi vardır ki, kim onları bellerse cennete girer’ buyrulması, bu kadarının öncelikle önemli olması sebebiyle olabilir. Böyle bir sayı verilerek belki de bir müminin asgari olarak Esma-i Hüsna’dan bu kadarını ezberlemesi teşvik edilmiştir. Bu sayılan kadarıyla O’nun isimlerini anlamlarıyla bilen bir mümin Allah’ı doğru tanımış olur.

Bu hadisi şerifin anlamını verdiğimiz kısmı sahih olmakla beraber, hadiste sayılan isimlerin bazıları sahih olmayan rivayetlerle hadiste sayılanlara eklenip isimler 99’a tamamlanmıştır. Ancak bu eklenenler de başka farklı yollarla tespit edilmiş olmakla bu isimler konusunda ümmetin adeta bir ittifakı ve icmaı oluşmuştur.

Diğer yönden, ‘Allah’ın doksan dokuz ismi vardır ki, kim onları bellerse cennete girer’ anlamındaki hadis, O’nun isimleri bunlardan ibarettir demek değildir,

O’nun isimlerinden doksan dokuzu vardır ki, anlamındadır. Bunları belleme/ihsa da salt ezberleme değil, anlamlarıyla birlikte bilmedir. Çünkü ancak o zaman bu isimleri bilmenin semeresi ortaya çıkmış olur.

Allah’ın isimleri O’nun bir özelliğini/sıfatını anlatıyor olsa da zatına işaret eder. Mesela O er-Rahim’dir, bu O’nun zatının bir ismidir. Ama bu ismin ifade ettiği özellik olarak merhamet etme, yani rahmet O’nun bir sıfatıdır. O el-Alîm’dir, bu onun bir ismidir. Ama bu ismin O’nda işaret ettiği özellik/sıfat olarak ilim/bilme, bir sıfattır. er-Rezzak bir isimdir, ama bu ismin delalet ettiği rızkı veren olma özelliği bir sıfattır. Buna göre Allah’ın fiilleri de aynı zamanda O’nun birer sıfatını anlatır. Ama O kendisi isim olarak zikretmemişse faili Allah olan bir fiilden O’na isim türetilemez. Çünkü ‘O’nun isimleri tevkifidir’ sözü bu işin kuralıdır. O’nun fiillerinden O’na isim türetilmez, mesela Kuranıkerim’de, ‘güldüren O’dur’ dendiği halde Allah’ın bir ismi de Güldüren/el-Mudhik’tir denemez. Buradan hareketle bazı alimler Allah’ın sıfatlarını ‘zati ve fiili sıfatlar’ diye ikiye ayırırlar. Bazıları da selbi/tenzihi, subuti/fiili diye ikiye ayırırlar. Matüridiler bütün sıfatları kadim kabul ettikleri için bütün fiili sıfatları ‘tekvin’ sıfatı ile ifade ederler. Bazı alimler de Allah’ın bütün isim ve sıfatları yedi isimde ya da sıfatta toplanabilir, bunlar: Hayat, ilim, sem’ basar, irade, kudret ve kelam’dır derler. Bütün bu ayırımların hedefi Allah’ı O’na yaraşır şekilde, O’nun belirlediği isimlerle hatasız olarak anlatabilmektir.

Pazar günü bitireceğiz inşallah.