İslamizm ve İslamlaşma

İslamcılık kavramı etrafında yapılan tartışmalar devam ediyor. Belki de kavramsal temelde bir düzeltmeyle başlamalıyız işe. Çünkü kavramlarla düşünürüz, kavramlarla olguları açıklarız. İslamcılık, sorunlu bir kavram. Çünkü İslamizmin Türkçesi. Öncelikle bu kavramı Avrupalı oryantalistler kullandı. Müslüman dünyasındaki İslami hareketleri, yenilik fikirlerini ve siyasal arayışları mahkum etmek amacıyla İslamizm yaftasına başvurdular. 19. Yüzyılda başlayan bu kullanım, 11 Eylül hadisesiyle yeniden alevlendi. Bugün ABD, Avrupa ve onların sosyal bilim perspektiflerini kullanan kişiler yine İslamizm diyorlar. İslami hareketleri, fikriyatları ve arayışları "siyasal İslam", "ideolojik" İslam diyerek mahkum ediyorlar.

İslamizm kavramıyla hem bir yaftalama hem de bir indirgeme yapılıyor. İslami hareketler, fikir arayışları, siyasal alternatif çıkışlar, reformcu olanlar, radikal olanlar vs. tek bir kalıba sokuluyor. Oysa İslamlaşma etrafında yüzyılı geçen büyük hareketler, alimler, aydınlar, dernekler, partiler vs. bulunmakta. Bütün bunlar İslamizm kavramıyla tek bir anlama indirgeniyor. Siyasal İslam ya da ideolojik islam deniyor. Böylece Avrupa-ABD ve Rusya hegemonyalarına meydan okuyan, tartışan ve eleştirerek bakan bütün İslami çalışmalar "öteki" hale getiriliyor. Tek düşmana indirgeniyor.

Namık Kemal"den Abduh"a, M. Akif"ten Elmalı"ya kadar hiçbir şahsiyet kendini İslamist olarak tanımlamadı. Gerektiğinde İttihad-ı İslam ve İslamlaşma kavramını kullandılar.

İslamlaşma kavramı 19. Yüzyılda ortaya çıkan ve günümüze kadar devam eden İslami temelli yenilenme, ihya, siyasal ve fikri bütün çalışmalar için kullanışlı bir kavramdır. Bu kavramı en yetkin biçimde Said Halim Paşa kullanıyor. İslamlaşma risalesini yazıyor. Risalesinde modern zamanların meselelerini İslam temelinde ele alıyor. Bu meselelere izah getiriyor.

İslamlaşma, oryantalizmin bütün suçlama, indirgeme ve mahkum etme tehditlerini aşıyor. Çünkü Müslüman aydınların, ulemanın, siyaset ve yöneticilerin geliştirdikleri yolları onların geleneğine bağlıyor. Bütün İslam tarihinde ihya hareketleriyle karşılaşırız. Her ihya hareketi bozulmalara karşı İslamı savunmak, yeniden idrake sunmak ve temsil ederek canlılığını tarihe sunmaktır. İslamlaşma da modern zamanların Müslümanları tarafından temsil edilen bir ihya hareketidir. Hem dışarıdan (Batı ve modernlik) hem de içerden (hurafeler, cehalet, tefrika) Müslüman toplumları tehdit eden yozlaşmalara karşılık vermektedir. Mehmet Akif"in şiirleri baştan başa bu örneklerle doludur. "Tek dişi kalmış canavar" ile modernlik ve Batı eleştirisi yapılır; "meyhane", "küfe" gibi bir çok şiiri ile de Müslüman toplumlar uyarılır.

Hem Batı modernliğine belli bir mesafeyle yaklaşmaları hem de kendi Müslüman milletinin cehalet, tefrika ve bidatlerini eleştirmeleri, İslamlaşma"nın ihya olduğunun önemli delilleridir. İmam-ı Gazali, yaşadığı toplumsal dönemde Batıni hurafelerin tehditlerine karşı mücadele etti. Çeşitli kitaplar ve risaleler kaleme aldı. Siyasal hareketlere karşı da, kelami yorumlara karşı da bunları yaptı. Modern zamanların Müslümanları da Batı"da Avrupa ve Kuzeyde Rusya tehditlerine karşı siyasal hareketler ve fikirler geliştirdiler. Meydan okuyucu tutumlar ortaya koydular. Bunun adına ittihadı İslam dediler.

İslamlaşma hareketinin ve düşüncesinin mensupları ittihadı İslam söylemiyle, hegemonyalara karşı ve yıkılan hilafetle beraber Şer-i Şerifin bekçisiz kalışına bir çare ararken geliştirdikleri siyasal tekliflerdir. Batı modernliğinin tekil, türdeş ve baskıları karşısında da İslam yeniden yorumlandı. İslamlaşma, İslamizmi aşan bir çoğulluğu da yansıtmaktadır. İhvan, Milli Görüş, Risale-i Nur, NAHDA, gibi bir çok farklı tecrübeleri temsil eder. Çatışmacı olanlar olduğu gibi, uyum, dayanışma ve ihyadan yana olanlar çoğunluktadır. Fikriyat ve hareketin içinde ulema, aydın ve sufilerle karşılaşırız. İslamizm, Müslümanlara giydirilmeye çalışılan "deli gömleği"dir, İslamlaşma ise tarihin akışında sürüp gelen ihya geleneğinin bugünlere düşen modern zamanlar arayışıdır.