19 Mayıs kimin eseri…

Ayşe Böhürler

Cumhuriyetin kuruluşunu başlatan 19 Mayıs Samsun yolculuğu 1927'ye kadar hiç gündeme gelmiyor. 1935'te kabul edilen ulusal bayramlar kanununda yer almıyor. 1938'de bayram ilan ediliyor. İlk resmi bayram olduğu 1939'u Mustafa Kemal Paşa göremiyor...Murat Bardakçı’nınBir Devlet Operasyonu 19 Mayısisimli kitabının yayınlanmasıyla önemli bir tarihin kapısı biraz daha aralandı. Pek çok tartışmayı da alevlendirdi. Kitabı satın alırken kasada sıra bekleyen bir hanımefendi elimde kitapları görünce ‘kitabı

Cumhuriyetin kuruluşunu başlatan 19 Mayıs Samsun yolculuğu 1927'ye kadar hiç gündeme gelmiyor. 1935'te kabul edilen ulusal bayramlar kanununda yer almıyor. 1938'de bayram ilan ediliyor. İlk resmi bayram olduğu 1939'u Mustafa Kemal Paşa göremiyor...

Murat Bardakçı’nın

Bir Devlet Operasyonu 19 Mayıs

isimli kitabının yayınlanmasıyla önemli bir tarihin kapısı biraz daha aralandı. Pek çok tartışmayı da alevlendirdi. Kitabı satın alırken kasada sıra bekleyen bir hanımefendi elimde kitapları görünce ‘kitabı okudum ama yanlış buldum’’ dedi. Neyi beğenmedini sorunca ‘Atatürk’ü Samsun’a Sultan Vahıdeddin göndermiş diyor, bu yanlış!’ dedi.

Geçen hafta Türk Kahvesi programda Murat Bardakçı’yı konuk ettim. İlk sorduğum soru bu oldu. Sohbetin ilerleyen dakikalarında anlaşıldı ki bu tepkiler resmi tarih yazımını tek ‘gerçek’ kabul edenlerden geliyor. Çünkü kitap, iki taraf için de ezber bozuyor. Sevdiğine güzelleme yapmıyor, kimseye sövmüyor, kendi fikrini ispatın peşine düşmüyor. Belgeye, dönem koşullarına bakıyor, hatıratları ve tanıklıkları resmi belgelerle birleştiriyor.

Samsun evrakını, dönemin etkin şahsiyetlerinin hatıratlarını, aile çevrelerinin tanıklıklarını gözler önüne sererek

‘Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a çıkış kararının arkasında ne vardı? ‘’

sorusunun peşine düşüyor

‘’Bu kararı tek başına mı almıştı? Sultan Vahıdeddin ya da İngilizler mi O’nu Samsun’a gönderdi’

gibi soruların hepsine birden

‘’hayır’’

cevabını veriyor. Bu süreci öngören, Samsun’a gitmesini sağlayan

‘müfettiş kararnamesinin’

hazırlanma ve imza sürecini yöneten, Bandırma gemisini, yolcuları ve Samsun’daki koşulları hazırlayan bir devlet mekanizmasından söz ediyor.

…

Osmanlı devletinde karışıklıkların çıktığı ve devlet hakimiyetinin zayıfladığı bölgelere tehlike anlarında geniş yetkilerle müfettiş göndermek idari bir gelenek. Bu gelenekten hareketle Mustafa Kemal Paşa’yı gönderen ordu müfettişi kararnamesindeki önemli isimler aynı zamanda yeni bir rejimin kuruluşunu da sağlıyor.

Olayın arka planında ki olaylar zincirini şöyle özetliyor…

M. Kemal Paşa’yı Sultan Vahıdeddin mi gönderdi?

Bardakçı’ya göre Sultan Vahıdeddin bu plandan haberdar değil.

Başka bir ifadeyle bilgisi olduğuna dair somut bir belge yok. Sultan Vahıdeddin, M. Kemal Paşa’nın ordu müfettiş kararnamesini çıktığı gün imzalıyor, Samsun’a gideceği sabah onunla görüşüyor ancak sonraki süreci bildiğine ilişkin bir kanıt hiçbir belgede bulunmuyor. Bir tarafın iddialarında olduğu gibi öyle 40 bin altın falan da vermiyor. Ya da tam tersi bu seyahate M.Kemal Paşa tek başına karar verip kırık bir tekneyle kimseden habersiz çıkmıyor. Gemide 79 kişi yer alıyor.

Murat Bardakçı’ya göre Sultan’a bu belgeyi imzalatan, asıl planı olgunlaştıranlar, yönetenler, isimleri çok da ortada olmayan devlet mekanizmasındaki kişiler. Tek bir kişi ya da kurum değil! M.Bardakçı

‘’devlet’’

derken; saraydan, genelkurmaya, hükümetten en küçük memura uzanan bir yapıyı kastettiğini söylüyor.

Kitabı okurken doğrusu gözlerim bir kahraman aradı durdu. Ancak kitapta arka planda yer alan tek bir kahramana tesadüf etmedim. Görülen o ki; imparatorluğun battığını görüp, buradan çıkış arayanlar devlet ile birlikte

‘’kurtuluş’’

planlıyor.

Mondoros mütarekesi ve İzmir’in işgali bu süreci hızlandırıyor.a

19 Mayıs,

Mondros mütarekesinden

(30 ekim 1918) 6.5 ay sonra,

İzmir'in işgalinden

1 gün sonra gerçekleşiyor…

35. sayfa 4. paragrafta

Hükümet, Harbiye nezaretinin hazırladığı müfettişlerle ilgili talimat metninin c bendini çıkartığı yazıyor. Hilafet etrafında birleşilmesini öngören bu maddenin çıkarılmasını Harbiye Nezareti’nin kabul etmesi süreci kolaylaştırıyor.

(‘C bendini’ çıkartanlar kimler?’)

Birinci Dünya savaşındaki bozgunun ardından ordu müfettişliklerinin kurulması

‘’üçler misakı’’

protokolu çerçevesinde gerçekleştiriliyor. Bu misakı genelkurmayın üç paşası ‘’Şevket Turgut, Cevat Çobanlı ve Fevzi Çakmak

‘’ Nisan 1919 ‘

da hazırlıyor.

Cevat Paşa aynı zamanda Genel Kurmay başkanı olarak Mustafa Kemal’e

genelkurmayla doğrudan haberleşmesi için şifre anahtarını veriyor.

Mustafa Kemal Paşa 19 Mayıs 1919 Samsun’a çıkıyor, 3 Temmuz 1919 Erzurum’a geçiyor. 8 Temmuz’da ise saray görevine son verildiği telgrafını alıyor. Bu süreçte kilit adamlarından bir diğeri ise Kazım Karabekir Paşa. M.Bardakçı’nın kitabı da ağırlıklı olarak O’nun muhafaza ettiği, evinin bahçesinde gömülü bulunan Samsun Evrakına dayanıyor.

Dönemim kilit isimleri

Ahmed İzzet Paşa Harbiye Nazırı Şakir Paşa, Bahriye Nazırı Avni paşa, Mehmed Ali Bey, Damat Ferit Paşa, Ali Fethi Okyar, Ali Fuat Cebesoy ve Bandırma gemisinin kurmayları…

Murat Bardakçı’nın ‘’Bir devlet operasyonu: 19 Mayıs’’ kitabı yakın tarihimize bir başka pencere açıyor.

#19 Mayıs

#Samsun

#Mustafa Kemal Paşa

#Murat Bardakçı

#Türk Kahvesi

YASAL UYARI