Sayıştay: ‘Sosyal denge tazminatı sözleşmeleri ile personele ilave haklar sağlanamaz’

Sayıştay denetim raporlarında belediyelerin ve bağlı kuruluşlarının birçok olumsuzluğu eleştirildi. Bunlardan birisi de yıllardır eleştirilen ama bir türlü dikkate alınmayan sosyal denge tazminatına ilişkin sözleşmelere konulan ilave maddelerdir. Bu yazımızda konuyla ilgili olarak İETT’de yaşanan olumsuzlukları açıklayacağız.

Sayıştay’ın İETT’nin 2023 yılına ait denetim raporunda Sosyal Denge Sözleşmesinde yer alan ilave düzenlemeler eleştirilmiştir.

Raporda İETT ile Belediye ve Özel İdare Çalışanları Birliği Sendikası (BEM-BİR-SEN) arasında akdedilen sosyal denge sözleşmesinde, mevzuatında yer almayan ikramiye ödemeleri, sosyal ve kültürel faaliyetlerden ve belediyenin çeşitli imkânlarından yararlanma gibi konularda düzenlemeler yapıldığı görülmüştür.

Anayasa’nın 128’inci maddesine göre kamu görevlilerinin mali haklarına ilişkin düzenlemeler Toplu Sözleşme hükümleri saklı kalmak üzere, ancak kanunla yapılabilmektedir.

4688 sayılı Kanun uyarınca imzalanan 2022 ve 2023 yıllarını kapsayan 6.Dönem Toplu Sözleşme’nin “Genel Hükümler” başlıklı birinci kısmının 1’inci maddesinin ikinci fıkrasında, “Bu toplu sözleşmede düzenlenmeyen mali ve sosyal haklar hakkında ilgili mevzuat hükümlerinin uygulamasına devam olunur.” denilmektedir. Dolayısıyla Toplu Sözleşme hükümlerinde yer almayan bir mali hakkın sosyal denge sözleşmeleri ile kamu görevlilerine verilebilmesi için ancak 4688 sayılı Kanun hükümlerinde o mali hakka cevaz verilmiş olması gerekmektedir.

4688 sayılı Kanun uyarınca imzalanan Kamu Görevlilerinin Geneline ve Hizmet Kollarına Yönelik Mali ve Sosyal Haklara İlişkin 2022 ve 2023 Yıllarını Kapsayan 6.Dönem Toplu Sözleşmenin Yerel Yönetim Hizmet Koluna İlişkin Toplu Sözleşme bölümünün “Sosyal denge tazminatı” başlıklı 1’inci maddesinin birinci fıkrasında ise; “Belediyeler ve bağlı kuruluşları ile il özel idarelerinin kadro ve pozisyonlarında istihdam edilen kamu görevlilerine, 4688 sayılı Kanun’un 32’nci maddesinde yer alan usul ve esaslar çerçevesinde ödenebilecek sosyal denge tazminatı aylık tavan tutarı en yüksek devlet memuru aylığının (ek gösterge dahil) %120’sidir. Sosyal denge tazminatının verilmesi yönünde yapılabilecek sözleşmelerde, tavan tutarı aşmamak kaydıyla ödenebilecek tazminatın aylık tutarı, görev yapılan birim ve iş hacmi, görevin önem ve güçlüğü, görev yerinin özelliği, çalışma süresi, kadro veya görev unvanı ile derecesi gibi kriterlere göre farklı olarak belirlenebilir.” denilmektedir.

Yukarıda belirtilen yasal düzenlemelerden de görüleceği üzere, sosyal denge sözleşmesinde sadece; görev yapılan birim ve iş hacmi, görevin önem ve güçlüğü, görev yerinin özelliği, çalışma süresi, kadro veya görev unvanı ile derecesi gibi kriterlere göre tavan tutarı aşmamak kaydıyla ödenebilecek tazminatın aylık tutarı düzenlenebilecektir. Sosyal denge sözleşmelerine, sözleşmenin adı farklı dahi olsa, farklı ödemelere ve hususlara ilişkin hükümler konulması mevzuata aykırı olacaktır.

Yapılan incelemede; İdare ile BEM-BİR-SEN arasında akdedilen sosyal denge tazminatı sözleşmesinde, sosyal denge tazminatı haricinde “ikramiye” ödemesine yer verildiği, diğer yandan sosyal ve kültürel faaliyetlerden, belediyenin çeşitli imkanlarından yararlanma vb. konularda mevzuatına aykırı hususların da yer aldığı tespit edilmiştir.

Belediye ile BEM-BİR-SEN arasında akdedilen ve 01.01.2022-31.12.2023 döneminde geçerli olan Sosyal Denge Sözleşmesinin “Sosyal Denge Tazminatı Tutarı” başlıklı 5’inci maddesinde;“1- Sosyal Denge Tazminatı en yüksek Devlet memuru aylığının (ek gösterge dahil) %120’si brüt olarak ödenir. 2- Ramazan Bayramı’nda brüt 2.000 TL bayram ikramiyesi ödenir. 3- Kurban Bayramı’nda brüt 2.000 TL bayram ikramiyesi ödenir. 4- 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü’nde brüt 2.000 TL ikramiye ödenir.” denilmektedir.

Diğer yandan, “Sosyal Haklar” başlıklı 7’inci maddesinde ise; İdarenin, kamu görevlilerinin İBB ve iştiraklerinin işlettiği otoparklardan ve parklanma alanlarından kurum kimliğini göstererek indirimli yararlanması için protokol yapılmasına yönelik çalışma yapacağı, İBB’ye bağlı spor merkezlerinin (Spor İstanbul A.Ş. tarafından işletilenler dahil) hizmetlerinden ve yüzme havuzlarından; çalışan, eş ve çocuklarının ikametgâh şartı aranmaksızın ücretsiz yararlanması için protokol yapılmasına yönelik çalışma yapacağı, yükseköğrenim (ön lisans, lisans, lisansüstü) gören kamu görevlilerine izin konusunda kolaylık sağlanacağı, kreşlerde çalıştırılacak; uzman, pedagog ve öğretmenlerde Milli Eğitim Bakanlığı kriterleri aranacağı, kamu görevlilerinin işyerine ulaşımını sağlamak amacıyla servis aracı hizmete koyacağı ve tüm kamu görevlilerinin bu hizmetlerden ücretsiz olarak faydalanacağı, mesai saatleri dışında göreve çağırdığı kamu görevlisine araç tahsis edeceği, başta 25 Kasım Kadına Yönelik Şiddete Karşı Uluslararası Mücadele ve Dayanışma Günü olmak üzere yıl içinde periyodik olarak kadına yönelik toplumsal cinsiyet temelli; ayrımcılık, şiddet ve tacizin önlenmesi gibi konularda farkındalık yaratmak amacıyla tüm kamu görevlilerine karma eğitimleri sendika ile koordineli olarak yapacağı ifade edilmektedir.

Sosyal denge sözleşmeleri, kendiliğinden çok çeşitli sosyal ve mali hakları düzenleyen ya da düzenlemesi gereken bir metin değildir. İşçi dışındaki kamu çalışanlarının sosyal ve mali haklarının iç mevzuatımıza uygun olarak düzenlendiği metin, 4688 sayılı Kanun’un 28, 29, 31 33 ve 34’üncü maddelerine göre dönemler itibarıyla akdedilen toplu sözleşmelerdir.

2022 ve 2023 yıllarını kapsayan Toplu Sözleşme incelendiğinde, işçi dışındaki kamu görevlileri için farklı konuları içeren çok sayıda ödeme kalemlerinin düzenlendiği ve bu kalemlerden birinin de “sosyal denge tazminatı” olduğu görülecektir. İlgili bütün mevzuata göre; ilave olarak yapılan söz konusu ödeme, herhangi bir tereddüte mahal vermeyecek şekilde bir tazminat olup ödeme unsuru olarak tek kalemden oluşmaktadır. Bu bağlamda, ilgili mevzuatına göre; idarelerin mali durumu, görev yapılan birim ve iş hacmi, görevin önem ve güçlüğü, görev yerinin özelliği, çalışma süresi, kadro veya görev unvanı ile derecesi gibi kriterlere göre bu tazminat farklı oranlarda belirlenebilecektir. Bu durumda, söz konusu tazminatın taraflarca karara bağlandığı metin sosyal denge sözleşmesidir. Sosyal denge sözleşmesi yeni bir sendikal hakkın kullanımını içermediği ve hukuk sistemimizde toplu iş sözleşmesi ya da toplu sözleşme statüsünde olmadığı için, dönemler itibarıyla akdedilen toplu sözleşmeler ile kendisine çizilen sınırın dışında bir düzenlemenin taşıyıcısı olma hakkına ve yetkisine sahip değildir.

Sosyal denge sözleşmesinde, sosyal yardımların veya faaliyetlerin de düzenlenmesi; mali yükümlülük içersin veya içermesin Anayasa, personel kanunları ve sendikal hak olarak dönemler itibarıyla akdedilen Toplu Sözleşmelere aykırıdır. Diğer bir ifadeyle, iç mevzuatımıza uygun olarak; sosyal ve kültürel faaliyetlerden, belediyenin çeşitli imkanlarından yararlanma vb. konuların düzenlenme yeri; kanunlar ya da 4688 sayılı Kanun’un 28, 29, 31, 33 ve 34’üncü maddelerine göre akdedilen toplu sözleşmelerdir. Dolayısıyla, sosyal denge sözleşmeleri, sadece sosyal denge tazminatının düzenlendiği metinler olmalıdır.

Sayıştay yıllardır bu konularda eleştiri yapsa da yine de herkes bildiğini okuyor.