BOTAŞ'ın 2008'de doğalgaza yaptığı yüzde 74'lük zam nedeniyle gaz tüketimi düşerken, İran, Rusya ve Azerbaycan'a, alınmayan gaz için 3 milyar doları aşan bir bedel ödeniyor. Şimdi ise doğalgaza zamdan kaynaklanan bu faturanın yeni bir zamla vatandaşa yüklenip yüklenmeyeceği sorusu gündeme geldi.
Hükümet, BOTAŞ'ın 2008 yılında zararı gerekçe göstererek, doğalgaza yaptığı yüzde 74'lük zammın faturasında büyük bir çıkmaza girecek. BOTAŞ'ın zammı yüzünden gaz tüketimi yüzde 25 oranında düşmüş, 'Al ya da öde' yükümlülüğü nedeniyle Rusya ve İran'a ödenmesi gereken ciddi bir fatura çıkmıştı. Hükümet faturayı doğalgaza zam yaparak vatandaşa yüklerse 'kendisine' fatura etmiş olacak. Enerji KİT'lerinin zarar etmesi istenilmediği için Hazine'ye görev zararı şeklinde yansıtırsa, bütçeye yüklenecek.
BOTAŞ'ın yine doğalgaza yüzde 70 zam istediği yönündeki haberler, enerjideki tehlikenin boyutlarının ne kadar ciddi olduğunu ortaya çıkardı. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, “Doğal gaz fiyatlarını, bizim koyduğumuz siyaset belirlemiyor. Doğalgaz fiyatları otomatik fiyatlama mekanizmasına tabiidir” dese de ortaya çıkan fatura milyar dolarlarla ifade ediliyor.
Enerji bürokratları ise 'Al ya da öde'nin otomatik fiyatlandırma olarak bilinen maliyet bazlı fiyatlandırmada yerinin bulunmadığına işaret ederlerken, “Al ya da öde miktarı, ya da kullanılan gazın miktarı, ya da petrol fiyatlarının ne olacağı belli olmadan fiyatlara zam yapılacak demek mümkün değildir” tespitini yaptılar. Gaz tüketiminin düştüğüne, alınması gereken gazın alınmadığına, bu nedenle de İran'dan geçtiğimiz yıl alınmayan gaz için 704 milyon dolar ödendiğine dikkat çeken bürokratlar, Rusya'ya ve Azerbaycan'a yapılacak ödemelerle bu rakamın 3 milyar doları aşabileceğini belirttiler.
Yetkililer, “Azeriler gaz alım-satım formülünü değiştirmeye karar verdiler. Bunun BOTAŞ'a bir maliyeti olacak. Formüle göre gaz alımının nereden nereye çıkacağı belli değil” diyor. BOTAŞ'ın, petrolün fiyatının 80 dolarlara çıktığını, alım fiyatlarının artığını, 2010 yılında zarar etmemek için fiyatlara yüzde 70 artış yapma yönünde kendince bir hesap yaptığına dikkat çeken ilgililer, “Bir zam ihtiyacı var. Ancak yüzde 10'mu yüzde 30'mu olur bunun iyi hesaplanması gerekir” dediler.
Doğalgazda 'Al ya da öde' yükümlülüğü nedeniyle geriye dönük ödenmesi gereken faturanın, 'hükümete de fatura edilme' ihtimalinin olduğuna dikkat çeken yetkililer, BOTAŞ'ın ödeyeceği 3 milyar doların üzerindeki fatura, doğalgaza zam yapılarak, vatandaşa yansıtılabileceğine, ya da siyasi iradenin Hazine'nin üstlenmesini isteyerek, görev zararı yazabileceğine dikkat çektiler.
Elektrik fiyatlarında yaşananlara atıfta bulunan yetkililer, “62 ay elektriğe zam yapılmadı. Başbakan'la oturulup konuşuldu, elektrik fiyatları şimdilik yüksek denildi, bunu kompanse edebiliriz denildi. Ve 62 ay elektrik fiyatlarına zam yapılmadı. Ancak, dağıtım şirketlerinin baskıları üzerine elektrikte de maliyet bazlı fiyatlandırma geldi” hatırlatmasını yaptılar. 2008 yılında 37,7 milyar metreküplük gaz tüketen Türkiye'nin 2009 yılında yaklaşık 40 milyar metreküp gaz tüketmesi bekleniyordu. DPT, 2009 yılı sonunda gaz tüketiminin yakllaşık 30,8 milyar metreküp olacağı tahminini yapıyor. Zam oranları, maliyet bazlı fiyatlandırmada (otomatik fiyatlama mekanizmasında) ay sonunda belirleniyor. Şimdilik zam görünmüyor. Ancak, yurt dışından gelen fiyatlar zammı gerektirmesi halinde bu fiyatlara yansıtılabilir.
Öte yandan, Enerji Bakanı Taner Yıldız, Azerbaycan'a doğal gaz alımından dolayı ödenecek farkın bütçeden ödenmeyeceğini, BOTAŞ'ın kendi bünyesinden ödeneceğini bildirdi. Azeri heyetiyle bu hafta veya gelecek hafta görüşme yapılacağını dile getiren Yıldız, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Azeri gazıyla ilgili doğabilecek farkı belli bir yaklaşımla önceden öngördük. Bu bizim için sürpriz bir şey değil ve kendilerine bunu teklif ettik. Yani bizim 2007 yılının ağustos ayında başlayan gaz akışıyla beraber, 2008 yılının nisan ayında revizyon hakkı elde eden formülün getireceği yükü, biz önceden kurgulamış ve hesap etmiş durumdayız, bu bizim için sürpriz bir şey değil. Bu yüzden bu anlaşmayla beraber, doğal gaza zammın gelecek olduğunu söylüyorsunuz, bu farklı bir olay. Bu hesabın yapılmasının 5-6 argümanları var. Bu hesap sonucunda biz fark ödeyeceğiz. Geriye dönük, 2008 yılının nisan ayına dönük, bir fark ödeyeceğiz anlaşmamız halinde. Ne kadar fark ödeyeceğimizi söylememiz doğru değil. Bu müzakerelerine devam ettiğimiz bir konu, henüz nihayetlenmiş değil.”
