Kriz sanayiyi teğet çalışanı deldi geçti

Türkiye'nin en büyük 500 sanayi kuruluşu 2009 yılında satış hasılatı ve ihracattaki azalmaya rağmen, kârlılığını ve katma değerini arttırdı. Bu artışta yüzde 5,1 düşüş gösteren çalışan sayısı ve yüzde 50.1 olan faaliyet dışı gelirlerin etkisi büyük oldu.

İstanbul Sanayi Odası'nın 42 yıldır aralıksız açıkladığı Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu çalışmasının 2009 yılı sonuçları İSO Başkanı Tanıl Küçük tarafından açıklandı. İSO Başkanı Küçük,kriz yılı 2009'da daha önceki krizlerden farklı olarak iç ve dış satışlar düşmesine rağmen kârlılık ve katma değerin arttığını, sanayi kuruluşlarının mali yapısının nispeten iyileşme gösterdiğine dikkat çekti.

500 büyük kuruluşun ekonomik büyüklüklerine bakıldığında; 2008 yılında yüzde 19 olan üretimden satışlar 2009'da yüzde -13.1, 2008'de 19.1 olan toplam satış hasılatı 2009'da yüzde -12.3 olarak gerçekleşti. 2008 yılında yüzde 24.2 artıda olan ihracat ise 2009'da yüzde -32 ile Türkiye genelinin de (yüzde -22.6) üzerinde küçüldü. Buna karşılık 500 kuruluşunun dönem kârı 2008'de yüzde -13.3 iken, 2009'da yüzde 10.8 oldu. 2008'de yüzde 8.4 olan brüt katma değerinin GSYİH'daki payı da yüzde 8.6'ya çıktı.2009 yılında, sanayi kuruluşlaının 412'sinin kar, 88'inin ise zarar açıkladığını bildiren Küçük, 2008'de ise İSO 500 kapsamında kâr eden kuruluş sayısının 352, zarar eden kuruluş sayısının 148 olduğunu hatırlattı. 2009'da kar eden 412 kuruluşun 401'i özel, 11'i kamu kuruluşu oldu.

Küçük, yüzde 50.1'lik üretim faaliyeti dışı gelirler içinde kambiyo kâr ve zarar farkının 2008'de 1 milyar 378 milyon TL iken, 2009'da 2 milyar 281 milyon TL olduğunu kaydederek, faaliyeti dışı gelirlerin yüzde 40.1'inin kambiyo kâr ve zarar farklarından ileri geldiğini söyledi. Kaynak yapısına bakıldığında, özel kuruluşlarda 2008'de yüzde 54.4 olan toplam borç oranının, 2009'da yüzde 50.9'a gerilediğini, yüzde 45.6 olan özkaynak oranının da yüzde 49.1'e çıktığının görüldüğünü belirten Küçük, kamu kuruluşlarında ise 2008 yılında yüzde 43.8 olan toplam borç oranının, 2009'da yüzde 40.3'e gerilediğini, özkaynak oranının da yüzde 56.2'den yüzde 59.7'ye yükseldiğini kaydetti.

“Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu” araştırmasının 2009 yılı sonuçlarına göre, satış vergileri hariç net üretimden satışlar alanında 15 milyar 495 milyon 595 bin 133 lira ile Tüpraş birinci sırayı alırken, bunu 6 milyar 527 milyon 417 bin 392 ile EÜAŞ, 5 milyar 473 milyon 800 bin 40 lira ile Oyak-Renault izledi. Tüpraş, sıralamada 2009 yılında ilk sırada yer alırken, toplam üretimden satışlar içerisindeki payı yüzde 11,4'ten 7,4'e geriledi. Bunda da 2007'de 18 milyar 450 milyon liralık satışın, artan petrol fiyatlarının etkisiyle 2008'de 27 milyar liraya fırlayıp yine bu kez düşen petrolün etkisi oldu. Araştırmada, 2009 yılındaki özellikle dünya emtia ve ham petrol fiyatlarındaki gerilemenin etkisinin bu sonuçta etkili olduğu belirtildi. İSO 500 içerisinde ilk 10 kuruluş arasında tek kamu kuruluşu EÜAŞ oldu. 2008 yılında 3. sırada yer alan Ford 2009 yılında 6. sıraya gerilerken, 7. sırada Ereğli Demir ve Çelik, 8. sırada Aygaz, 9. sırada Vestel Elektronik ve 10. sırada Habaş, 11. sırada İÇDAŞ, 12. sırada İskenderun Demir ve Çelik, 13. sırada Toyota, 14. sırada Petkim ve 15. sırada Türkiye Şeker Fabrikası A.Ş'nin bulunduğu belirtildi.

İSO 500 kuruluşlarının ihracatı 2009 yılında 2008'e göre yüzde 31,7 oranında azaldı. 2009 yılında İSO 500'de alt sektörler itibariyle ihracat değişim oranları incelendiğinde bir tek gıda, içki ve tütün sanayinde yüzde 1,1 oranında artış olduğu, diğer tüm alt sektörlerde değişen oranlarda azalışlar gerçekleştiği görüldüğü kaydedildi. 2009 yılı ilk İSO 500 toplam ihracatı içinde en yüksek paya sahip olan alt sektör yüzde 27,5 ile taşıt araçları sanayi olurken, bu sektörün 2009 yılındaki ihracat düşüş oranı yüzde 29,2 seviyesinde gerçekleşti.

İSO 500 kapsamında yer alan yabancı sermaye paylı kuruluş sayısının 2007 yılında 143, 2008'de 148 iken, 2009'da 153'e yükseldiği vurgulanan rapora göre, yabancı sermayeli kuruluşların İSO 500'de üretimden satışlar içindeki payı ise yüzde 33.4 oldu. Bu şirketlerin En Büyük 500'ün geneline oranla, brüt katma değerdeki payları yüzde 40.3, ihracattaki payları yüzde 48.9 ve istihdamdaki payları yüzde 29.8 oldu.

En Büyük 500 Sanayi Kuruluşu sıralamasında Anadolu kökenli şirketlerin ağırlığı 2009'da da artmaya devam etti. 2008 yılında 273 firma ile İstanbul'u geride bırakan Anadolu şirketlerinin sayısı 2009'da 290'a yükseldi. En çok kar eden ilk 50 şirket arasında da Anadolu şirketlerinin sayısı 19'dan 21'e yükseldi. En Büyük 500 listesinde Ankara'dan 43, Ege bölgesinden 59, Kocaeli'nden 28, Gaziantep'ten 16 ve Kayseri'den 14 firma yer aldı.

İlk 500'de ilk 50 sanayi kuruluşunun üretimden satışlar içerisindeki payı 2008 yılında yüzde 52,6 olurken 2009 yılında bu oran yüzde 48,5'e geriledi. Brüt katma değerde 2009 yılında ilk 50 kuruluşun payı yüzde 54,9 olarak belirlenirken, 2008 yılında yüzde 58,8 olan ilk 50 kuruluşun 500 içerisindeki kar ve zarar toplamının payı ise yüzde 41,2 oldu. 2008 yılında 56,5 seviyelerinde olan ilk 50 kuruluşun topram ihracat içindeki payı 2009 yılında 6,4 puanlık bir azalma ile yüzde 50,1'de kaldı. İstihdamda ise 2009 yılında ilk 50 kuruluşun payı 2008'e göre artarak yüzde 32,3 seviyesinde gerçekleşti.

500 büyük sanayi kuruluşu listesinde ilk 10 sıranın yarısını Koç Holding şirketleri oluşturdu. Koç Holding şirketlerinden Tüpraş 15.5 milyar TL üretimden satış ile zirvede yer alırken, Arçelik dördüncü, Tofaş beşinci, Ford altıncı, Aygaz da sekizinci oldu. Ayrıca Türk sanayiinin 2009 yılında yaptığı toplam üretimden satışın yüzde 15,4'lük kısmını Koç Holding tek başına gerçekleştirdi. 500 büyük sanayi kuruluşu listesinde Sabancı Holding bünyesinde faaliyet gösteren toplam 12 firma yer aldı. Philsa Philip Morris holdingin en gözde şirketi olarak ön plana çıktı. 2008 yılında 185. sırada olan Kibar Holding'e bağlı Assan Alüminyum, bu yıl İSO 500'ün 63. sırasında yer aldı. Kayseri Şeker Fabrikası A.Ş de 114. sıradan 58. sıraya çıktı. Trabzon'dan Oltan Gıda 112. sıradan 60. sıraya çıktı.

* İsmini açıklamayan firma sayısı 17'den 23'e çıktı. Şirketlerin yüzde 5'i sır.

* İSO 500 araştırması büyük bir firma sorun çıkarınca 499 şirket üzerinden yapıldı.

* Sanayicilerin kambiyo alışkanlığı azalsa da devam ediyor.