Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli, Türkiye'nin özgün kültürel ve tarihsel mirasına dayalı bir eğitim sistemi oluşturma çabası olarak öne çıkmaktadır. Modelle ilgili Eğitim Reformu Girişimi (ERG) tarafından hazırlanan rapor, modeli ele alırken belirli kavramsal ve terminolojik tercihler üzerinde durmakta ve bunları eleştirmektedir. Ancak, raporun yaklaşımı ve değerlendirme kriterleri, Batı merkezli eğitim anlayışını temel alarak, Türkiye'nin eğitim modeline dair öne sürülen kavramların yeterince anlaşılamaması ve eleştirilerin bu bağlamda yönlendirilmesiyle dikkat çekmektedir.
Türkiye’nin kendi kültürel ve tarihsel değerlerine dayalı bir eğitim modeli oluşturma çabası, Batı merkezli yaklaşımlar üzerinden eleştirilmek yerine, kendi özgün felsefesi ve kavramlarıyla değerlendirilmelidir.
◦ Şeklinde bir eleştirisi var ve kısmen doğru bir eleştiri. Kavramsal beceriler K12 beceriler çerçevesi metninden alınma. Orada o şekilde tanımlandığı için programda da aynı şekilde kullanılmış. Raporda bu tanımlama “çok anlamsız ve yetersiz duruyor” diye ifade edilmiş. Kavramsal beceriler raporun iddia ettiği gibi çok anlamsız ve yetersiz olmasa da daha anlaşılır ve doğru şekilde ifade edilebilirdi.
◦ Bu eleştiri de kısmen haklı. Hazırbulunuşluk temel kabuller anlamına gelmemektedir. Ama böyle olmadığı metinde açıklanmadığı için onun yerine kullanılmış gibi algılanmaktadır.
◦ Bu eleştiri de yukarıda olduğu gibi raporun merkeze aldığı kavramlar ve bu kavramlar üzerinden sahiplendiği dünya görüşü ve felsefesiyle ilgili. Bu programda eğitim dilinin yerlileştirilmesi gibi bir çaba olduğu söylenebilir, ancak bu yapılırken seküler, batılı ve modern eğitim dili yerine yerli, kültürel ve kendi tarihsel mirasını yansıtan bir kullanmayı kabul etmek gerekiyor öncelikle. Anlaşıldığı üzere rapor temelde bu düşünceye karşı. Dolayısıyla eğitim yerine maarif kelimesini ya da mefkure kavramını temsil ettiği anlamı ne kadar karşılasa da kabul etmesi mümkün görünmüyor. Çünkü onu sorgulamıyor. Bu kavramlar niye var, niye mevcut kullandığımız kavramlar kullanılmamış şeklinde eleştiriler sürekli yapılıyor. Ama program zaten böyle bir iddiadan bahsediyor. Merkezde kendi medeniyetimiz olacak diye. Bu ise ancak kavramlarla olabilir.
◦ Öncelikle bu program okulöncesinden başlamak üzere üniversiteye kadar olan bütün yaşları kapsamakta ve gençleri de hedeflemektedir. Ayrıca çocuk kavramını kullanmak ya da kullanmamak programın bir amacı olarak anlaşılmamalı. programda genel olarak bütün yaşları kapsayan insan kavramı kullanılmış ve gayet de doğru kullanılmış. Ayrıca insan gelişiminin bütüncül olarak planlandığı ve bunun için ilgili alanlarda çalışılması gerektiği ifade edilmiş doğru ve uygun şekilde. Raporda ifade edildiği üzere psikoloji, pedogoji ya da çocuk kavramının kullanılması gerekiyorken kullanılmaması ön yargılı ve kasıtlı bir eleştiri olarak karşımıza çıkıyor. Eğer olaya bu açıdan bakılacak olursa Modelin ortak metninde kullanılmayan pek çok kavram var. Hepsi için ayrı ayrı eleştirmek gerekir ki, o zaman bu işin sonu gelmez. Eğitim programının bütüncül olarak insan gelişimini hedeflediğinden bahsedilmesi ve "programlarda bilgi, beceri, eğilim ve değerler; yetenek, ilgi, ihtiyaç ve bireysel farklılıklarla güçlendirilerek ele alınır" gibi ifadeler yeterince anlaşılır ve iyi düşünülmüş ifadeler olarak metinde yer almaktadır.
◦ Bu ifade raporun yazarının zihinsel profilini ve aslında kavramın ne anlama geldiğinden çok kavramın niçin kullanıldığını eleştirdiğini göstermektedir. Çünkü rapor kullandığı bütün kavramları açıklayarak ilerleyecek olsa, şu anki halinin yaklaşık on katı hacminde olması gerekirdi. Nasıl ki daha önce iddia edildiği gibi eğitimde pedagoji ya da psikoloji kavramlarını kullandığınızda o kavramları açıklamaya gerek yoksa, insanın fıtri özelliklerinin neler olduğunun da açıklanmamış olması öğretim programının bir eksikliği değil raporun ya da raporun yazarının bir eksikliğidir. İnsanın fıtri özellikleri, mefkure, maarif ve eğilim gibi kavramlar eğitim, bilim, kültür ve medeniyet tarihimizde kullanılan ve ortalama bir kitap okurunun aşina olduğu kavramlardır. Burada asıl sorun bu kavramların anlaşılmaz bulunması ya da uygunsuz karşılanmasıdır. Dolayısıyla bu eleştiri de haksız ve yersiz bir eleştiri olarak değerlendirilebilir.
◦ Bu iddianın dayanağı olarak verilen ilgili paragraftan toplumun bütün sorunlarının eğitim yoluyla çözülmeye çalışıldığı ve eğitime bu yüzden gereğinden fazla sorumluluk yüklendiği iddiası zorlama ve çarpıtma bir yorum olarak anlaşılıyor. Çünkü öğretim programları ülkelerin çocuklarını yetiştirmek istedikleri müreffeh toplumsal yapıya ulaştırmak için yaşadıkları sorunları çözmeye dönük kısmen idealize edilmiş teorik metinlerdir. Bu metinlerde toplumun bir kısım problemlerinin çözüleceği bir kısmının ise başka alanların konusu olduğu için dokunulmayacağı gibi bir yaklaşım söz konusu olamaz. Bütün sorunların çözümü amaçlanır ancak pratikte ne kadar başarılı olunursa o kadar başarılı bir program yapmış olursunuz. Raporda iddianın desteklenmesi için verilen kaynaklar da ayrıca konuyla ilgisiz. John Dewey'in “eğitim kurumlarının temel görevi, öğrencilerin demokratik bir toplumda etkin bireyler olarak yetişmelerini sağlamaktır” iddiası her ne kadar doğru bir tespit olsa da konuyla ilgisi olmayan doğru bir ifade ile rapordaki iddia desteklenmiş olmaz. Ayrıca Dewey’in böyle demiş olmasının bizim eğitim sistemimiz açısından bir hükmü olmamalı. Bu konuda bizim de söyleyecek oldukça güzel ve fazla sözümüz ve kaynağımız var.
◦ Türkiye’de toplumun her kesiminde eşitlikçi bir anlayışla ilgili sorun kadın erkek eşitliği değil, kendini seçkin ve aydın zanneden kesimle toplumun çoğunluğu arasında yaşanmaktadır. Kadın erkek eşitliği konusunda bir eşitsizlik olmadığı gibi, sürekli bu tarz söylemlerle konu bir sorun haline getirilmektedir. Programla ve Türkiye’nin güncel eğitim sorunlarıyla hiç ilgisi olmayan bu konu çok önemli ve büyük bir sorunmuş gibi yansıtılarak, Türkiye’de böyle bir sorun var izlenimi oluşturulmaktadır. Oysa hem program hem de mevcut kitaplar bu konuda zaten oldukça duyarlı ve örf ve adetlerimizi dikkate alan bir anlayış yer almaktadır. Doğrusu da budur zaten.
Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli ile biz nebze Türkiye’nin kendi medeniyet değerlerine dayalı bir eğitim sistemi oluşturma çabası, bu tür önerilerle gölgelenmekte ve eğitim sisteminin seküler ve Batılı değerler doğrultusunda yeniden yapılandırılması istenmektedir.
ERG'nin Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli'ne ilişkin raporu, belirli kavramsal tercihler ve terminolojik yenilikler üzerinden eleştirel bir yaklaşım olarak hazırlanmıştır. Özellikle raporda kullanılan dil ve eleştiri üslubu, Batı merkezli kavram ve anlayışların merkeze alınması nedeniyle, Türkiye’nin özgün eğitim felsefesi ve yaklaşımlarına yönelik haksız ve yersiz eleştiriler olarak değerlendirilebilir.
Başta “iletişim belgesi” ve “eğitim iletişimi” gibi ifadelerin kullanımı, anlaşılmamakla birlikte, raporda bu terimlerin eğitim sistemi içerisinde yerel bir dil ve kavram oluşturma çabası içinde ele alınması gerektiğinin göz ardı edildiği anlaşılmaktadır. Aynı şekilde, “maarif”, “mefkure”, “belagat sahibi”, “ilme ulaşan” gibi Batı merkezli eğitim anlayışının yerine konulan bu kavramların anlaşılmaması ve eleştirilmesi, raporun Türkiye’nin eğitim tarihine ve kültürel mirasına uzak bir bakış açısıyla değerlendirildiğini göstermektedir. Kısaca bu raporda merkeze bazı eğitim düşünce modelleri konulmuş ve eğitim sistemimizi ona göre şekillendirmemiz istenmiş. Ancak asıl sorunumuz zaten merkeze kendi düşünce ve eğitim modellerimizi koyamamamızdan kaynaklanıyor. Bu rapor aynı hataya devam etmemizi öneriyor aslında.
Raporda ayrıca, toplumsal cinsiyet eşitliği gibi modern ve evrensel değer olarak dayatılan öneriler, yerel eğitim modelinin özgün yapısına zarar verebilecek ideolojik müdahale olarak görülmektedir. Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli ile biz nebze Türkiye’nin kendi medeniyet değerlerine dayalı bir eğitim sistemi oluşturma çabası, bu tür önerilerle gölgelenmekte ve eğitim sisteminin seküler ve Batılı değerler doğrultusunda yeniden yapılandırılması istenmektedir.
Sonuç olarak, ERG’nin Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’ne yönelik raporu, belirli kavramların anlaşılmaması ve ideolojik fikirlerle yönlendirilmiş eleştiriler içermektedir. Türkiye’nin kendi kültürel ve tarihsel değerlerine dayalı bir eğitim modeli oluşturma çabası, Batı merkezli yaklaşımlar üzerinden eleştirilmek yerine, kendi özgün felsefesi ve kavramlarıyla değerlendirilmelidir.
Bu nedenle, rapor genel anlamda taraflı ve ideolojik bir yaklaşım sergilemekte, Türkiye'nin eğitim sistemini kendi tarihsel ve kültürel bağlamında ele alma amacını görmezden gelmektedir.
