Son zamanlarda özellikle küçük ve orta ölçekli şirketler söz konusu olduğunda, sıklıkla dile getirilen bir sorun bu tür işletmelerin finansman ihtiyaçlarının hayli artması.

KOBİ'lerin, düşük enflasyonlu ve geçen yıla nispetle büyüme hızının yavaşladığı bir ortamda karşılaştıkları çeşitli meseleler farklı kanallarla kamuoyuna bugüne dek yansımıştı. Kâr marjlarının azalması, pazar paylarının daralması, maliyetlerin kontrol edilememesi, özellikle ihracat yapan veya yatırım yapma niyetinde olanlar için döviz kurlarının seyri, kayıtdışında kalma maliyetlerinin artması gibi problemler, bu sütun da dâhil olmak üzere çeşitli platformlarda ele alınmıştı. Bu sorunlar hâlâ tartışılmaya devam ediyor, zira gerekçeler ve nedenler üç aşağı, beş yukarı tespit edilmiş olsa bile, bunlara kapsamlı çözümler üretilebilmiş değil.

Esasında KOBİ'lerin son zamanlarda finansman ihtiyaçlarının arttığına dair serzenişlerin ne ölçüde bireysel, ne ölçüde genel olduğunu test edebilme imkânımız yok. Bu soruya bir cevap verebilecek genel kapsamlı bir ankete ulaşabilmiş değiliz. Devlet İstatistik Enstitüsü'nün KOBİ'lere yönelik sanayi anketi düzenli yapılmıyor ve finansman ile ilgili bir sonuç çıkarmak için yetersiz. Merkez Bankası'nın yaptığı iktisadi yönelim anketinde bu yönde bir soru varsa da, söz konusu anket ilk bin şirketi kapsadığından bu anketten KOBİ'lerle ilgili bir çıkarım yapmak imkânsız. Öte yandan, kimi kurumlar kendi üyelerine yönelik anket usullü çalışmalar yapmakta. Sözgelimi en son MÜSİAD'ın anketinde finansman ihtiyacının arttığına ve KOBİ'lerin finans sektörüne yöneldiğine dair bir sonuç çıkmıştı. Keşke TOBB da yaptırdığı daha geniş kapsamlı ankette bu soruya bir cevap aramış olsaydı.

Karşılaştığımız şikâyetlerden ve yapılan dar kapsamlı anketlerden genelleme yapmanın ciddi bir yanılgı riski taşıdığına inanmakla birlikte, bu meselenin genel olabileceği izlenimi mevcut. Nitekim ölçek ekonomilerinden faydalanamayan ve bu yüzden de istikrar ortamında büyüme sürecinden verimlilik artışı sağlayamadığı için nasiplenemeyen KOBİ'lerle ilgili bugüne dek ortaya koyduğumuz "yapısal kilitlenme" modeli, KOBİ'lerin finansman ihtiyacını da açıklayıcı nitelikte.

Termodinamiğin temel kanunlarından biri büyüyen (enerjisi artan) her sistemin sistem dışından beslenmesi gerektiğini öne sürer. Benzer bir kurala temel finansal analizde de karşılaşırız. Büyüyen her şirket bir şekilde yeni kaynağa ihtiyaç duyar. Bu kaynak, dönem kârının sermayeye katılmasıyla sağlanabileceği gibi, dışarıdan finansmanla (bankaların veya satıcıların açtığı krediler veya vadeli ödeme opsiyonları gibi) da temin edilebilir. Bir üçüncü yöntem ise, enflasyonun olduğu ortamlarda enflasyonu bir mali kaldıraç olarak kullanmaktan geçer. Bu yöntemde şirketler alacak tahsilatını hızlandırarak ve ödemelerini geciktirerek enflasyon ortamında eldeki kaynaklarını fiyatı artan mallara plase ederler.

Enflasyonist ortamda kayıtdışında kalarak rekabet gücünü koruyabilen KOBİ sahipleri, işletme sahibi olarak kendilerine biçtikleri nafakayı düştükten sonra elde ettikleri enflasyon dahil nominal kârları, çoğu zaman reel kârlarının ne ölçüde gerçekleştiğini saptamadan, faaliyetlerinin idamesi için işletme sermayesi yaparlar. Düşük enflasyonlu döneme girdiğimiz bugünkü ortamda nominal kâr marjları aşırı derecede gerilediğinden, işletme sahipleri kendi geçimlilikleri için ayırdıklarını düştükten sonra kalan katma değerin işletmeyi döndürebilmek için yeterli olmadığını görmekteler. Tabii olarak eskiden oto-finansman imkânı bulan KOBİ'ler dahi bugün, büyüyemiyor olsalar bile, dış finansman arayışına girmişlerdir.

KOBİ faaliyetlerinin önemli bir kısmı kayıtdışında kaldığı için, bilançoları bunlara kredi verecek kurumlar gözünde yeterince bir kıymet ifade etmiyor. Tabii olarak bankalar şirket bilançolarına göre değil, şirket sahiplerinin kredibilitelerine göre veya şirketlerinin ve kendilerinin elle tutulur servetlerinin teminat olarak kabul edilebilirliğine göre bunlara kredi açıyor. Bu da KOBİ'lerin finansmanını, faaliyetlerine nispetle küçük ve maliyetli yapıyor.

KOBİ'lerin finansman ihtiyacı artıyor, buna karşılık finansman bulma imkânları genişlemiyor. Düşük enflasyonlu istikrar döneminin temel yapısal meselelerinden biri de bu maalesef.

Not: Merkez Bankası'nın yaptığı İktisadi Yönelim Anketi'nde finansman ihtiyacının satışların arttığı ve ekonominin büyüdüğü dönemlerde azaldığı gözlemleniyor. Normalde işler açıldığında kredi hacminin de arttığı bilinen bir gerçek. Bu uyumsuzluk, ankette yer alan finansman ihtiyacı sorusunun, finansman bulma zorluğu olarak algılanmasından kaynaklandığı anlaşılıyor. Gerçekten de, ankete katılan büyük ölçekli şirketlerin, işlerin yolunda gittiği dönemde finansman bulma zorluğu çekmemeleri anlaşılır bir durum. Merkez Bankası'nın, anketin bu sorusunu yeniden değerlendirmesi faydalı olacaktır.

MELİKŞAH UTKU

Künye

Temsilcilikler

Abone Formu

Mesaj Formu

Online İlan