Osmanlı'dan cumhuriyete yeni arayışlar, tartışmalar...

Özünde kolektif sorunları çözme süreci olan siyaset tartışmaları genellikle sorunların buhrana dönüşme eğilimi gösterdiği dönemlerde yoğunlaşmaktadır. Bir toplum organizasyonu sorunları çözme konusunda ne kadar başarılı, yeni yöntemlere ne kadar açık ise o oranda sorunların altından kalkması mümkündür.

Bu durumda toplumlar için sorunların varlığı ve ciddiyeti ile yeni düşünceler ve arayışlar arasında bir ilişkinin bulunduğu kabul edilmelidir.

Türkiye'nin tarihinde yeni arayışlar ve düşünceler daha çok ne zaman ortaya çıkmış veya yoğunluk kazanmıştır?

Biraz düşünce ve siyasi tarihle ilgilenen herkes, tarihimizde sorunların krize dönüştüğü, arttığı, bir çıkış yolu arandığı buhran dönemlerinde yeni arayışların ve düşüncelerin yoğunlaştığını, bu yöndeki çabaların arttığını rahatlıkla gözleyecektir.

Türkiye için pekçok buhranlı dönem vardır ama bunlar içerisinde Osmanlı Devleti'nin son dönemleri ile cumhuriyetin ilk yıllarının anlamı ve önemi hepsinden daha önemlidir. Osmanlı Devleti'nin varlığının tartışıldığı ve sonunda Birinci Dünya Savaşı'na giden süreç en buhranlı yıllardır.

Aynı yılların yeni arayışların ve düşüncelerin de ortaya çıktığı dönem olarak görülmesi önemlidir. Zaten "Kul sıkışmayınca Hızır yetişmez!"miş. Bu söz tam da bizim anlatmak istediğimizi özetlemektedir. Toplumun bütün katmanlarının mevcut buhranlar içerisinde kıvrandığı sırada herkes ve özellikle de düşünürler bir çıkış yolu aramakta, sorunları çözecek bir formül geliştirme çabası içerisinde bulunmaktadır.

İlginçtir tarihimizde yeni arayışların ve düşüncelerin en yoğun şekilde ortaya çıktığı, her türlü yeniliğin tartışıldığı dönem Osmanlı Devleti'nin son dönemi olmuştur. Batıcılık, Osmanlıcılık, İslamcılık, Türkçülük şeklinde özetlenen bu dönemdeki yeni arayışlar ve düşünceler, temelde buhrandan çıkış yolu arama çabalarıydı.

Çoğu Marmara Üniversitesi'ne mensup bir grup bilim adamı, Osmanlı Devleti'nin 700. Kuruluş Yıldönümü faaliyetleri çerçevesinde "Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Yeni Arayışlar" üzerinde çalışarak özellikle İslamcı diye nitelendirilen düşünürlerin fikirlerini, sorunlara getirdikleri çözüm önerilerini, tartışmalarını, eleştirilerini ve mevcut düşünceye getirdikleri yeni boyutları ortaya koymaya çalışmışlar.

"İslam Düşüncesinde Yeni Arayışlar" konulu çalışmaların devamı olarak gerçekleştirilen Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Yeni Arayışlar araştırmasının, "Okumaya RAĞBET artacak" diye yola çıkan RAĞBET Yayınları (tlf. 0216.3105916) tarafından yayınlanması önemli bir boşluğu doldurmuştur. "İslam Düşüncesinde Yeni Arayışlar-1 (İstanbul 1998)" ve "İslam Düşüncesinde Yeni Arayışlar-2 (İstanbul 1999)" adları ile yayınlayan yayınevi Osmanlı Devleti'nin son dönemindeki arayışları ve düşünceleri de iki ayrı kitap halinde yayınlayarak ilgililerin hizmetine sunmuş bulunmaktadır. "Osmanlı'dan Cumhuriyet'e İslam Düşüncesinde Arayışlar" (İstanbul 1999) ile "Osmanlıdan Cumhuriyete Siyaset ve Değer Tartışmaları" (İstanbul 2000) adlı eserler bu dönemde ilgilenen, toplumun adeta ölüm kalım noktasında bulunduğu bir dönemde nasıl tartışmaların, yeni arayışların ve düşüncelerin gündeme hakim olduğunu merak eden, dahası bugünü anlamak isteyen herkese hitap eden çalışmalardır.

Çalışmaların analitik olmaktan çok bu dönem düşünürlerin yazılarından bir tür seçmeye ve metinlerin latinize edilmesine dayalı olması eleştiri konusu yapılsa da önemini asla küçültmez. Birinci kitapta Şehbenderzade Filibeli Ahmet Hilmi, Musa Kazım, Yeşilzade Muhammed Salih, İsmail Hakkı İzmirli, Halim Sabit, Musa Carullah Bigi, Ahmed Hamdi Akseki, Şemsettin Günaltay, İsmail Hakkı gibi düşünürler üzerinde durulurken Siyaset ve Değer Tartışmaları çalışmasında Batılılaşma, Türkçülük, Hilafet, Kadın, Hukuk, Dinlerarası Diyalog gibi konulardaki tartışmalara yer verilmektedir. Bu konularla ilgili olarak pekçok fikir adamının özgün yazıları, polemikleri, tartışma ve yeni arayışlarını içeren çalışma, sadece Osmanlıca metinleri okuyamama sorunu olanlar için değil derli toplu bir metin arayan araştırmacılar ve ilgililer için de önemli bir kaynaktır.

Araştırmayı ve yayını gerçekleştirenleri kutluyor, devamını bekliyoruz.