Küçükler zararda büyükler borçta

İş dergisi Fortune'nun Türkiye 500 çalışmasına göre, geçen yıl net satışlarını yüzde 35,2 oranında artıran Tüpraş, 30 milyar 456 milyon 399 bin lira net satış geliriyle liderliğini korudu. Araştırmaya göre büyük şirketler borçluluğu ile öne çıkarken, küçük şirketlerin de çoğunlukla zarar da oldukları ortaya çıktı.

Çalışmaya göre, Fortune 500 şirketlerinin net satış gelirleri 2008'de yüzde 16,3 oranında arttı. 2007'de listeye giren şirketlerin net satış gelirleri 337,2 milyar lira iken, geçen yıl listeye giren şirketlerin net satışları 392,3 milyar liraya ulaştı. 2007'de net satışlar bir önceki yıla göre yüzde 22 oranında artmıştı.

Listede yer alan şirketlerin ihracatı da 2008'in son aylardaki düşüşe rağmen yüzde 18,7 artarak 94 milyar 681 milyon liraya yükseldi. Listede yer alan şirketlerin net satışlarının yüzde 76,87'sini iç satışlar oluştururken, ihracatın payı yüzde 23,13'lerde kaldı.

Fortune 500 Türkiye listesinde yer alan şirketlerden 358'i kâr açıklarken 142'si ise zarar açıkladı. Kâr açıklayan şirketlerin kârları da bir önceki yıla göre ciddi boyutlarda geriledi. Fortune 500 şirketlerinin toplam net kârı 2008'de yüzde 35,5 oranında geriledi. 2007'de listeye giren şirketlerin toplam kârı 20 milyar 67 milyon lira iken, geçen yıl bu rakam 12 milyar 927 milyon liraya düştü.

2008'de Fortune 500 listesine giren şirketlerin net satış karlılığı bir önceki yıla göre yüzde 45,5 civarında düştü. Fortune 500'deki ilk 10 şirketin net satış kârlılığı ise bir önceki yıla göre yüzde 53,1 oranında azaldı.

Şirketlerin borç / özkaynak oranına bakıldığında, 2007'de 1,15 olan oran yüzde 26,9 artarak 1,46'ya yükseldi. Geçen yılın son çeyreğinde şirketlerin yoğun bir şekilde işçi çıkarmaya başladığı, ancak yılın ilk 3 ayında şirketlerin personel sayılarındaki artışın da etkisiyle Fortune 500 şirketlerinde çalışan sayısı yüzde 1 civarında azaldı. Fortune 500'deki istihdam ise 6 bin 945 kişi azalarak 769 bin 924'e geriledi.

Fortune 500 Türkiye listesine giren ilk 62 şirket bir milyar liranın üzerinde (2007'de 53 şirket) satış gelirine ulaşabildi. Türkiye'nin 500 büyük şirketinin net satışlarının toplamı Exxon Mobil (442,8 milyar dolar) veya Wal-Mart Stores'un (405,6 milyar dolar) yarısının bir miktar üzerinde bir büyüklüğe ancak ulaşabiliyor. Türkiye 500'ün toplam satışları ancak ABD 500'de 3. sırada yer alan Chevron'u (263,1 milyar dolar) yakalayabiliyor. Merkez Bankası'nın 2008 yıl sonu dolar alış kuru baz alarak yapılan hesaplamaya göre, Türkiye 500'ün net satış geliri 258 milyar 68 milyon dolar. Bu da Exxon Mobil'in yüzde 58,3'üne denk geliyor.

Fortune 500'de yer alan şirketlerin illere göre dağılımına bakıldığında, İstanbul'un, 243 şirketle ağırlığını koyduğu görülüyor. 211,3 milyar lira net satış geliri bulunan İstanbul şirketleri, toplam satışlardan ise yüzde 53,9 oranında pay alıyor.

48 şirketle 2. sırada yer alan Ankara şirketlerinin (77,5 milyar lira net satış geliri) toplam satışlardan aldığı pay ise yüzde 19,8. 40 şirketle 3. sırada yer alan İzmir'in toplam satışlardan aldığı pay yüzde 4,5. 28 şirketle Bursa, listede en fazla şirketi bulunan 4. il durumunda iken, toplam satışlardan aldığı pay ise yüzde 1,9. 24 şirketle Bursa'nın arkasında yer alan Kocaeli'nin Fortune 500 şirketlerinin net satışlarından aldığı pay ise yüzde 10,8. Kayseri, listeye 15 şirketle girerken, Gaziantep 13 şirket, Denizli 9 şirketle listede yer aldı. Türkiye'deki 81 kentten 42'si sıralamaya giremedi.

Küresel krizin etkili olduğu 2008 yılında genelde kâr oranları düşerken, kârlarını en çok artıranlar listesinde tekstilden enerjiye, demir çelikten bilişime çok sayıda farklı sektörden şirket yer aldı. Fortune 500 listesinde 438. sırada yer alan Kipaş Denim İşletmeleri A.Ş, net kârını yüzde 16 bin 999 oranında artırdı.

İhracatı en çok artan şirket ise listede 498. sırada bulunan Koray İnşaat oldu. Koray İnşaat, ihracatını yüzde 721 bin 417 oranında yükseltti.

Enerji, demir çelik, gıda ve perakende sektörlerinde net satışların yukarıya doğru seyrettiğini ifade edilen çalışmada, karlara bakıldığında manzaranın farklı olduğu, hemen her sektörün global krizin olumsuz etkisinden nasibini aldığı belirtildi.

Fortune 500 listesinde yer alan 129 Borsa şirketi içerisinde piyasa değeri 15 Haziran 2008 itibariyle 15 milyar liranın üzerinde olan 2 şirket bulunuyor. Bu şirketler Turkcell ve Türk Telekom oldu. 2007-2008 dönemi için hisse başına kar sıralamasında Bagfaş başı çekerken yatırımcı karlılığı sıralamasında listenin zirvesinde Gübre Fabrikaları yer alıyor.

BOTAŞ, 21 milyar 82 milyon 298 bin 517 lira geliriyle listeye 2. sıradan girerken, 20 milyar 652 milyon 829 bin 21 lira satış geliriyle 3. sırada yer alan Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş, geçen yıl olduğu gibi bu yıl da Fortune 500'ün en fazla zarar eden şirketi oldu. En fazla zarar eden ikinci şirket 8,8 milyar lira net satış geliriyle listede 9. sırada yer alan Elektrik Üretim A.Ş. oldu. Kârlılıkta 2.3 milyar lira ile ilk sırada yer alan Turkcell 500'e 8. sıradan girerken, 1.7 milyar lira ile en çok kâr eden ikinci şirket olan Türk Telekom, 6. sırada yer aldı.

Geçen yıl satışlarını yüzde 35,2 oranında artıran Tüpraş, 30 milyar 456 milyon 399 bin lira net satış geliriyle zirveyi bırakmadı. 5 milyar 785 milyon 292 bin lira ihracatla en çok ihracat yapan şirket unvanını da koruyan Tüpraş'ın, Fortune 500'deki toplam satış gelirleri içerisindeki payı yaklaşık yüzde 7,8 oldu. İhracatta Tüpraş'ı, 4.8 milyar lira ile Ford Otomotiv, 4.5 milyar lira ile THY, 3.8 milyar lira ile Enka İnşaat, 3.7 milyar lira ile Arçelik, 3.6 milyar lira ile Vestel, 3.3 milyar lira ile TOFAŞ, 3 milyar lira ile GİSAD Dış Ticaret, 2.3 milyar lira ile Petrol Ofisi ve 2.2 milyar lira ile de İÇDAŞ izledi.

33 şirketle listeye en fazla şirket sokan metal döküm ve işleme sektörünün satış gelirlerindeki payı yüzde 7,36 olarak gerçekleşti. Listede 9 şirketle yer alan depolama, taşımacılık ve lojistik toplamdan yüzde 5,86, 29 şirketin yer aldığı taşıt araçları ve ekipmanları imalat ve bakım sektörü yüzde 4,79, 21 şirketin yer aldığı elektronik ve telekomünikasyon sektörü ise yüzde 4,77 pay aldı.

144 milyar lira satış gelirine sahip olan Fortune 500'ün ilk 10 şirketinin 6'sı petrol ve enerji sektöründe, 2'si telekom sektöründe, biri inşaat sektöründe, biri de otomotiv sektöründe faaliyet gösteriyor. İlk 5'in tamamı ise enerji ve petrol şirketlerinden oluşuyor.