Numan Aka / Yazar
Medyanın ana varlık sebebi haberdir. Modern muhabirlik, uzun zamandır kendine bir tür kutsiyet alanı inşa etmiş, kamusal otoritenin ve toplumun da bu “inancı” tanımasını talep etmektedir. Fakat geldiğimiz noktada, nadir örnekler dışında tabi oldukları siyasi ya da iktisadi güç odaklarının bir takım ahlak dışı taleplerinden kendilerini koruyamamışlardır.
HANGİ HABER KUTSALDIR?
İşin aslı, “haberin dosdoğru iletilmesi” gerçekten kutsal bir görevdir ve gerçek temsilcileri peygamberlerdir. Resul, risale, bilgi, haber getirendir; İngilizce mukabili “messenger”dır. Onlar Hak adına, hakikatin sözcüsü olmak üzere seçilmiş habercilerdir. Bağlılarına da dosdoğru olma tavsiyesinde bulunmuşlardır. Dolayısıyla habercilik ancak bu bağlamı ile kutsal sayılabilir.
“Müslüman, dilinden ve elinden Müslümanların emin olduğu kişidir.”
(Buhârî, Îman 4, 5, Rikak 26; Müslim, Îman 64-65)
Öyle zannediyorum ki, Avrupa’daki Aydınlanma ile başlayan dini hiyerarşinin tersine çevrilmesi ve dini payelerin yeni seçkin sınıflara dağıtılması sürecinde peygamberler ve azizler koltuğuna topluma yön vermeleri için aydınlar, akabinde gazeteciler oturtulmuştur.
YORUM SERBEST MİDİR?
İmam Maturidi’ye göre haber, duyular ve akıl ile birlikte üç temel bilgi kaynağından biridir. Haberin anlamını sadece vuku bulan hadiselerin bir aktarımı ile sınırlamamak, emanet edilen bilgi, fikir ve tecrübeyi eksiltmeden, çarpıtmadan aktarmak olarak anlamalıyız.
Duyularımızın bizi yanıltabileceğini, hele bugünkü gibi gelişmiş görsel ve işitsel teknolojilerin gözümüzü rahatlıkla boyayabileceğini hesaba katarsak aslında akıl yürütme yani muhakeme ile birlikte en önemli iki bilgi kaynağından biridir (doğru) haber.
Günümüzde haberin niteliğinin ayağa düşmüş olması, haberlerin ideolojik, siyasi, ticari ya da nefsi kaygılarla çarpıtılıyor veya kirletiliyor olması bilginin temel kaynaklarından biri olduğu gerçeğini değiştirmez. Sorunu üreten biz modern çağ insanlarının çarpık anlayışıdır öyleyse haberin değerini düştüğü yerden kaldırmak da bize, bu çağın insanına düşer.
MUHAKEMENİN DUYGULARLA İMTİHANI
İnsanın düşünme ameliyesinin karmaşıklığı ve çok yönlülüğü duygunun nerede bittiği, yorumun, fikri görüşün nerede başladığını anlamamızı oldukça güçleştirir. Bırakın mütefekkirlerin fikri kanaatlerinde nesnel olmalarını, bilim insanları dahi yaptıkları araştırmalarının sonuçlarını açıklarken tarafsız değildirler.
Genel olarak sarf ettiğimiz her bir cümlenin duygu durumumuz, karakterimiz, insani ve siyasi tercihlerimiz ve sahip olduğumuz bilgi, kültür ve ahlâkla doğrudan ilgisi vardır. Duygularımızı akıl terazisine vurmayı ve düşüncelerimizden ayrı tutmayı beceremeyiz pek. Yorumlarda hakkaniyetli olmak, sağlam bir muhakemenin iki önemli hasletini kuşanmayı gerektirir: izan ve insaf. Söz konusu kişiyi, olayı ya da mevzuyu olduğundan başka bir hakikat olarak kavrayıp kavrayamadığımız, düşüncelerimizi bildirirken olanın hakikatine müsavi bir dil kullanıp kullanmadığımız, şahsi duygularımıza ne kadar gem vurabildiğimiz düşüncelerimizin keyfiyetini belirleyecektir.
İKİ BÜYÜK GÜNAH
Yalan ve türevleri olan yalancı şahitlik, iftira İslam’da büyük günahlardan kabul edilir. Günümüz medyacılığında ise ister siyasi ister ticari kaygılarla olsun rakip ya da hasımlarla ilgili yalan üretmek, itibarlarını sarsmak için iftira etmek ve yalancı şahitlik yapmak adeta olmazsa olmaz bir kural haline gelmiştir. Hakkaniyet düsturunun tam tersine, aksi ispat edilene kadar her türlü yalan meşru sayılmaktadır günümüz medyasında. Siyasiler, şirketler veya bizzat sıradan bireyler haklarında çıkan yalanları bertaraf için ayrıca emek sarf etmek zorundadırlar. Bu çirkin ahlakın yaygınlaşmasının bir numaralı sorumlusu geleneksel medyadır ve kazandırdığı maddiyat ve güç dolayısıyla hiç oralı olmamaktadır.
Hind bin Ebu Hale’den rivayetle denir ki; Peygamberimiz (sav) bulunduğu ortamlarda nefsini şu üç şeyden men etmiş ve ashabından da bunlara dikkat etmelerini istemişti: “Münakaşa, mübalağa ve mugalata (boş laf, gevezelik).
“O kimseyi ayıplamaz, başkasının kusurlarını araştırmaz, sevap umduğu mevzunun dışında konuşmazdı.”
Günümüz medyacılığı ise çeşitli sebeplerle kişileri kamuoyunda küçük düşürmeyi haberciliğin en önemli ve verimli işlerinden sayar, kamuoyu ilgisini bu yönde kabartmayı marifet bilir. Nebevi olanla dünyevi olan arasında, dibinde cehennem olan bir uçurum vardır. Peki, Müslümanlar, İslam toplumu bu düsturları ne kadar dikkate almaktadır?
“PİYASA BU”
Siyasetten ticarete, eğitimden medyaya rahatsız edici, gayrı ahlaki tutum ve davranışların bir numaralı gerekçesi hep böyle ifade ediliyor artık: “Piyasa bu”. Oysa Cenabı Hak, insanı yaratırken kendisine bir halife tayin etmiştir.
“Onların ardından sizi yeryüzünde halifeler kıldık, nasıl davranacağınıza bakalım diye.” (10/Yûnus, 14)
Dünya hayatı bir Müslüman için manevi bir tekâmül yolculuğudur. Tekâmülü, yaşanılan çevrenin şartları karşısında aciz kalmak ve bu şartlara uymaya mecbur olmak olarak anlamak çok sık yapılan bir hatadır. Sadece çevresine uyum sağlayanın ayakta kaldığı fikri bir safsatadır. İsmen karşı çıksak, köpürsek de Müslümanlar için “Sosyal Darwinizm” adeta İslam karşıtı yaşam şartlarının genel mazereti haline gelmiştir maalesef.
En küçük canlıların dahi hayatlarını sürdürürken çevrelerini kendilerine uygun hale getirmeye ve yaşadıkları şartları değiştirmeye uğraştıklarını biliyoruz. Kendini şartların bir ürünü/sonucu görmek hatasına bir insan düşmektedir kanaatimce. Siyaset, ticaret, hukuk, kültür ve eğitim gibi tüm toplumsal faaliyet alanları için bu böyle. Öyleyse yeryüzünün halifesi küçük bir sinekten, minicik bir karıncadan daha mı acizdir?
UÇURUMDAN DÜŞMEDEN ÖNCE
Müslümanlar, 200-300 yıl süren maddi gerilemelerinin ve Batılı devletlerce tacize ve işgale uğramalarının bir sonucu olarak Daru’l İslam’ın gereklerini ve getirilerini unutmuş gibi görünmektedirler. Yeterli zenginlikleri, imkânları olduğu halde bir İslam medeniyeti kurmaktan imtina etmekte veya bunun için yeterince uğraşmamaktadırlar. Siyaset, ekonomi, hukuk, akademi, medya; tüm bu alanlar dönüştürülmeyi beklemektedir. Akıntıya karşı yüzmek akıllıca olmayabilir fakat eğer bir zaman sonra yardan aşağı düşecekseniz farz olur.