Filistin’den portreler

“Büyük kalemler sadece edebî anlamda beni etkilemekle kalmayıp, gidip göremediğim yerleri beni götürüyorlardı. Kahire’ye gitmemiştim ama Necip Mahfuz’un kaleminden Kahire’nin arka sokaklarını dolaşıyordum. Ya da Cengiz Aytmatov sayesinde Kırgız halkının kültürünü öğreniyor, sofralarına oturuyor ve yaşadıklarını daha yakından görüyordum. Bu okuma serüvenim içerisinde bir gerçekle yüzleştim: Filistin halkı ve Filistin bize bu kadar yakın olmasına rağmen, Filistin edebiyatı hakkında çok az bilgi sahibi olduğumun farkına vardım. Dünyada çok fazla mensubu olan o kocaman aile ve kalbinde büyük bir yere sahip Filistin... Portakal bahçelerinin ve zeytin ağaçlarının kadim ülkesi... Bu kadar yakın olmamıza rağmen Filistin edebiyatına dair bilgimin sınırlı olması beni böyle bir serüvenin içine attı. Bir halkı tanımak için onun edebiyatını bilmek gerekiyor. Bu yola 5 bölümlük bir belgesel planıyla koyulduk. Belgesel metinlerini yazarak başladım. Biraz daha derinleştirmeye başladım kitabı. Yaklaşık 2,5-3 yıl çalıştıktan sonra kitap ortaya çıktı.”

Bugünlerde elimden düşürmediğim “Zeytin Ağaçlarının Arasında” ile “Kalem ve Tüfek” kitaplarının yazarı Peren Birsaygılı Mut, kıymetli dostum Reha Ermumcu’yla yaptığı bir programda, Filistin edebiyatını araştırmaya ve okumaya nasıl başladığını böyle anlatmıştı. Gerçekten, her ikisi de Filistin’den çok çarpıcı portreleri ihtiva eden kitaplarını okurken, Peren Hanım’ın ne kadar önemli bir işi başardığını daha iyi anladım. Filistin halkının duygu dünyası ve hisleri, Türkçeye nedense pek yansımamıştı şimdiye kadar. Peren Hanım’ın Farabi Kitap etiketiyle yayınlanan eserleri artık bu açığı kapatmaya aday, çok önemli ve derinlikli çalışmalar.

Kitaplardan ilki, Zeytin Ağaçlarının Arasında, yakın dönem Filistin edebiyatının beş önemli ismine odaklanıyor: Gassân Kanafânî, Mahmûd Dervîş, Semîh el-Kâsım, Nâcî el-Âlî ve Fedvâ Tûkân. Sayfalar arasında ilerlerken, henüz 36 yaşındayken Beyrut’ta bir suikasta kurban giden Gassân Kanafânî’nin öyküsüyle tanışıyorsunuz evvela. Kaleminin kudreti ve tesiri sebebiyle “hiç ateş etmemiş komanda” lakabıyla bilinen Kanafânî’nin hayatı, Filistinlilerin yaşadığı dramı her açıdan kapsayan bir serüven. Türkçeye çevrilen çok sayıda şiiri sebebiyle ülkemizde de yakından tanınan Mahmûd Dervîş, kitapta sadece şair olarak değil, aynı zamanda aktivist ve siyasetçi yönleriyle de anlatılmış. 1987’den itibaren “İntifada şairi” lakabıyla Filistinlilerin hafızasına kazınan Semîh el-Kâsım, “1948 Arapları” şeklinde tasnif edilen İsrail vatandaşı Arapların arasında uzun yıllarını geçirmiş bir isim. Onun hikâyesi, bu açıdan, kitaptaki diğer isimlerden daha ayrı bir yerde duruyor. Filistin direnişine armağan ettiği “Hanzala” karakteri sebebiyle, Peren Hanım’ın yer verdiği biyografiler içinde en tanıdık isim Nâcî el-Âlî. Kitapta onun sanatkâr yönünün yanı sıra, direnişçi ve edebiyatçı vasıflarının da öne çıkarıldığını görüyoruz. Nihayet kitaptaki beşinci isim, Fedvâ Tûkân, Ürdün politik arenasına çok sayıda siyasetçi yetiştirmiş meşhur bir Nabluslu ailenin kızı olarak, hayat öyküsüyle bize Ortadoğu yakın tarihinin önemli sayfalarına dair ipuçları sunuyor.

İkinci kitap Kalem ve Tüfek ise, 1936-1939 arasında yaşanan “Büyük Filistin İsyanı” sırasında aktif şekilde mücadele etmiş Filistinlilerin biyografilerini içeriyor: Fedvâ Tûkân’ın şair ve edip ağabeyi İbrahim Tûkân, Şeyh İzzeddîn el-Kassâm’ın yakın silah arkadaşlarından Nûh İbrahim, Mescid-i Aksâ için yazılan ilk şiirlerden birini kaleme alan Tulkarimli içli şair Abdurrahîm Mahmûd, 1920 tarihinde yaşanan meşhur Nebî Mûsâ İsyanı’nın hatibi Halîl Beydes, Filistin’den sınır dışı edilen ilk kadın Zuleyha eş-Şihâbî, Filistin eğitim hayatının en önemli figürlerinden Halîl es-Sakâkînî, hatıratı Türkçede de yayınlanan Nabluslu mütefekkir ve müfessir Muhammed İzzet Derveze ve Kudüs Radyosu’nun etkisi sesi Esmâ Tûbî.

“Zeytin Ağaçlarının Arasında” ile “Kalem ve Tüfek”i okurken, özenli ve sürükleyici bir üslup eşliğinde, Filistin’i içeriden ve derinden duyma şansını yakalayacaksınız.

Peren Hanım, yakın zamanda İzzeddîn el-Kassâm’ın kapsamlı ve çok boyutlu bir biyografisini de yazdı. Zannediyorum, kısa süre içinde okurla buluşmak üzere. Onu da bir an önce okumak için sabırsızlanıyorum doğrusu.