Ahlaki erozyon artışı

Bakü’de, Avrasya Hukuk Kurultayı esnasında, çok sayıda hukuk adamıyla görüşme fırsatım oldu. Birçoğu adalet sistemimizin önemli alanlarında çalışıyor. Yargı mensubu, akademisyen, avukat, bürokrat.

İkili görüşmelerimizin tamamında ya adalet sistemindeki ahlaki erozyondan ya da benim mesleğimden dolayı, medyadaki ahlaki erozyondan bahsedildi. Hepimiz ahlaki erozyon artışından, yaygınlaşmasından şikâyet ettik.

Tam bu esnada, Türkiye İktisadi Girişim ve İş Ahlakı Derneğinin (İGİAD), ‘Türkiye İş Ahlakı Araştırması 2018’ raporu açıklandı. Dernek Başkanı Mahmut Karahan raporun tüm detaylarını bana gönderdi. Okuyunca, adalet ve medya alanında yaşanan ahlaki erozyonla, iş dünyasında yaşanan erozyonun şaşırtıcı benzerliklerini gördüm.

Rapor 2008 yılından beri, her beş yılda bir düzenli olarak yapılıyor ve bir trend görülmeye çalışılıyor. Üç değerli akademisyen, Prof. Dr. Ömer Torlak, Prof. Dr. Şuayıp Özdemir, Doç. Dr. Erkan Erdemir araştırmayı hazırladı.

Bu isimlerle konuştuğumda, iş ahlakında yaşanan erozyonun, 2008-2013 yılları arasında azaldığını, ancak 2013 yılından sonra tekrar ahlaki sorunların arttığını detaylı bir şekilde anlattılar.

Rapordan bazı bölümleri özetleyerek alıntılıyorum.

Araştırmaya katılan insanların iş dünyasında gördüğü en önemli üç problem:

1. Yalan söyleme,

2. İşin hakkını vermeme,

3. Rüşvet, yolsuzluk, hırsızlık.

Çalışanların en önemli üç problemi:

1. Yalan söyleme,

2. İşe geç gelmeyi adet edinme,

3. Yapılan işin hakkını vermeme.

Yöneticilerin en önemli üç problemi:

1. Yalan söyleme,

2. İşe almada kayırmacılık (torpil) yapma,

3. Verilen sözleri tutmama.

İş ahlakı sorunlarının ortaya çıkmasına neden olan sebepler:

1. Aşırı kazanma hırsı,

2. Çalışanların ücretlerinin düşük olması,

3. İşini kaybetme korkusu,

4. Kötü örneklerin yaygınlığı,

5. İş dünyasında güven duygusunun zayıflığı,

6. Yalan söyleyenlerin daha çok kazanıyor olması.

İş ahlaknının oluşmasında etkili olan değerler

1. Dürüstlük,

2. Adalet,

3. Sorumluluk sahibi olma,

4. Merhamet,

5. Çalışkanlık,

6. Helal kazanma.

İş ahlakı sorunlarını gidermek için öneriler:

1. Eğitim verilmeli,

2. Ahlaki değerler önemsenmeli,

3. Gerekli cezalar/yaptırımlar uygulanmalı,

4. Yazılı kurallar, yasal düzenlemeler yapılmalı,

5. İşçi/çalışan hakları verilmeli,

6. Denetim/kontrol sağlanmalı.

Araştırmada ilginç olan tespitlerden biri, iş dünyasında aktif olan yeni kuşaklar, iş ahlakı referanslarının din ve geleneksel kültürden daha çok, seküler verilerinden referans almasıdır. Yani işçi haklarını “kul hakkı” referansıyla değil, ‘çalışan mutluluğu’ açısından değerlendirenlerin oranı daha çok artmış.

Ahlaki erozyon meselesinin bilimsel açından incelenmesi ve tespiti geleceğimiz açısından çok kritik bir konu. Sadece iş dünyasında değil, bürokraside, siyasette, medyada, eğitim dünyasında, yargıda da bu tür bilimsel araştırmaların yapılması şart. Böylece genel olarak ahlaki erozyonun ne durumda olduğunu daha iyi anlayabiliriz. Bu konuda sivil toplum kuruluşlarına, akademik kurumlara çok iş düşüyor.